Z. A, G‘iyosov

Mehnat shartnomasini bekor qilish

Alohida holatlarda mehnat shartnomasi asosidagi munosabatlar bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi munosabatlar to‘xtatiladi, va ular o‘zaro huquq va majburiyatlardan ozod qilinadilar.
Mehnat shartnomasini bekor qilish uchun umumiy shartlar quyidagilar bo‘lishi mumkin:

• 
  taraflaming kelishuviga ko‘ra;
  
• 
  taraflaming birini tashabbusi bilan;
  
• 
  muddatning tugashi bilan;
  
• 
  taraflaming ixtiyoriga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra (Y. Tursunov, 2004).
  

So‘nggi holat 0 ‘zR MK 97-moddasida batafsil yoritilgan.
Mehnat qonunchiligida xodimning tashabbusi bilan mehnat shartnomasini bekor qilish shartlari keltirilgan ( 0 ‘zR MK 99-modda). Ya’ni, xodim ish beruvchini ikki hafta oldin yozma tarzda ogohlantirish bilan muddatsiz va muddatli mehnat shartnomalarini bekor qilishi huquqiga ega. Ushbu muddat o‘tgandan so‘ng xodim ishni to‘xtatishga haqli, ish beruvchi esa xodimga mehnat daftarchasini berishi va u bilan hisob-kitob qilishi shart. Shu bilan birga mehnat shartnomasi taraflaming kelishuviga muvofiq ikki haftalik muddat o‘tguncha ham bekor qilinishi mumkin. Xodim ogohlantirish muddati o ‘tguncha o‘z arizasini qaytarib olishga haqlidir.
Agarda ogohlantirish muddati tugagandan keyin xodim bilan mehnat shartnomasi bekor qilinmagan bo‘Isa, xodimning tashabbusi bilan mehnat shartnomasini bekor qilish haqidagi ariza o‘z kuchini yo‘qotadi.
Mehnat shartnomasini xodimning tashabbusi bilan bekor
qilish haqidagi ariza u o‘z ishini davom ettirishning imkoni yo‘qligi (o‘quv yurtiga qabul qilinganligi, pensiyaga chiqqanligi, saylab qo‘yiladigan lavozimga saylanganligi va boshqa hollar) bilan bog‘liq bo‘lsa, ish beruvchi mehnat shartnomasini xodim iltimos qilgan muddatda bekor qilishi kerak.
Mehnat shartnomasini ish beruvchining tashubbusi bilan bekor qilish o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Xususan, ish bemvchi tomonidan ikkita muhim shart bajarilishi lozim;

1. 
   Shartnomani bekor qilish Mehnat kodeksida ko‘zda tutilgan sabablarga ko‘ra amalga oshirilishi lozim;
   
2. 
   Mehnat shartnomasini bekor qilishda ko‘zda tutilgan
   

barcha rasmiy talablarga qat’iy amal qilinishi shart (masalan, dastlabki ogohlantirish, boshqa ish taklif qilish va boshqalar).
0 ‘zR MK 100-moddasiga muvofiq quyidagi sabablardan birining mavjudligi mehnat shartnomasini bekor qilishning asosli ekanligidan dalolat beradi:

1. 
   texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishdagi o‘zgarishlar, xodimlar sonini (shtati) yoki ish xususiyatining o‘zgarishiga olib kelgan ishlar hajmining qisqarganligi yoxud korxonaning tugatilganligi;
   
2. 
   xodimning malakasi etarli boimaganligi yoki sogiig‘i holatiga ko‘ra bajarayotgan ishiga noloyiq boiib qolishi;
   
3. 
   xodimning o ‘z mehnat vazifalarini muntazam ravishda buzganligi. A w al mehnat vazifalarini buzganligi uchun xodim intizomiy yoki moddiy javobgarlikka tortilgan yoxud unga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonunlar va boshqa normativ hujjatlarda nazarda tutilgan ta’sir choralari qoilanilgan kundan e’tiboran bir yil mobaynida xodim tomonidan takroran intizomga xilof nojo‘ya harakat sodir qilinishi mehnat vazifalarini muntazam ravishda buzish hisoblanadi;
   
4. 
   xodimning o‘z mehnat vazifalarini bir marta qo‘pol ravishda buzganligi. Mehnat vazifalarini bir marta qo‘pol ravishda buzishlarining ro‘yxati:
   

ichki mehnat tartib qoidalari;
korxona mulkdori bilan korxona rahbari o‘rtasida tuzilgan mehnat shartnomasi;
ayrim toifadagi xodimlarga nisbatan qoilaniladigan intizom haqidagi nizom va ustavlar bilan belgilanadi.
Qilmishning qo‘pol tusga egaligi yoki ega emasligi har bir mo‘ayyan holda sodir qilingan nojo‘ya harakatning oqibatlariga qarab hal etiladi.

5. 
   o‘rindoshlik asosida ishlamaydigan boshqa xodimning ishga qabul qilinishi munosabati bilan, shuningdek mehnat shartlariga ko‘ra o‘rindoshlik ishi cheklanishi sababli o ‘rindoshlar
   

bilan mehnat shartnomasining bekor qilinganligi;

6. 
   mulkdoming o‘zgarishi sababli korxona rahbari bil mehnat shartnomasining bekor qilinishi.
   

Xodim vaqtincha mehnatga layoqatsizlik davrida va mehnat to‘g ‘risidagi qonunlar va boshqa normativ hujjatlarda nazarda tutilgagn ta’tillarda bo‘lgan davrida mehnat shartnomasini ish beruvchining tashabbusi bilan bekor qilinishiga yo‘l qo‘yilmaydi, korxona butunlay tugatilgan hollar bundan mustasno.
Yuqorida qayd etilganidek, ish beruvchining tashabbusi bilan mehnat shartnomasi bekor qilinganda, alohida rasmiy tartiblarga amal qilinishi shart bo‘lib, dastlabki ogohlantirish shular jumlasidandir. 0 ‘zR MK 102-moddasida ish beruvchining tashabbusi bilan turli sabablarga ko‘ra mehnat shartnomasi bekor qilinganda ogohlantirish muddatlari keltirilgan. Ya’ni, ish beruvchi mehnat shartnomasini bekor qilish niyati haqida xodimni quyidagi muddatlarda yozma ravishda (imzo chektirib) ogohlantirishi shart:

• 
  texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishdagi o‘zgarishlar, xodimlar sonini (shtati) yoki ish xususiyatining o‘zgarishiga olib kelgan ishlar hajmining qisqarganligi yoxud korxonaning tugatilganligi munosabati bilan bekor qilinganda kamida ikki oy oldin;
  
• 
  xodimning malakasi etarli bo‘lmaganligi yoki sog‘lig‘i holatiga ko‘rabajarayotgan ishiga noloyiq bo‘lib qolishi munosabati bilan bekor qilinganda kamida ikki hafta oldin;
  

Taraflaming kelishuviga binoan yuqorida qayd etilgan holatlarda ogohlantirish uning muddatiga muvofiq keladigan pullik kompensatsiya bilan almashtirilishi mumkin.
Mehnat shartnomasi xodimning o‘z mehnat vazifalarini muntazam yoki bir marta qo‘pol buzishi munosabati bilan bekor qilinsa ish beruvchi xodimni mehnatga oid munosabatlaming bekor qilinishi to‘g ‘risida uch kun oldin xabardor qiladi yoki unga shunga mutanosib kompensatsiya to‘laydi.