Yuristning nutq

1 Alisher Navoiy. Asarlar, 13-tom. Mahbub ul-qulub. T.: 1966, 25-bet.
2 Alisher Navoiy. Mahbub ul-qulub. Inoyat Maxsumov nasriy bayoni. T.:
G'afur G ‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1983, 31-bet.
118

---

yurmay kirgan itar va g‘ayri maqsud yeiga yetai»1. Ana shunday 
fazilatlar nutqqa ko‘rk bag‘ishlaydi. Jonlilik kasb etadi. Ulug‘ 
mutafakkiming bu fikrlari ham hozirgi o‘zbek adabiy tiliga 
yuqorida nomi zikr etilgan adabiyotshunos tomonidan 
quyidagicha nasriy bayon etilgan: “Va’z murshidlar — pirlar, 
hushyor kishilaming ishidir va ulaming nasihatini qabul etgan 
maqbul kishidir. Awalo, uning o‘zi bir yo‘lga tushib olgan 
bo‘lishi, keyin esa boshqa odamlami o‘sha tomon boshlab 
borishi kerak. Yo‘lga bilmay kirgan yo‘qoladi va maqsadidan 
boshqa yerga yetadi”2.
Alisher Navoiy inson umrini aziz va mukarram deb biladi. 
Vaqtni qadrlaydi. Shu bois notiqlik san’ati haqida fikr yuritganda 
nutqning ishonchli bo‘lishini, haqiqat ustuvorlik qilishi 
lozimligini bosh masala deb qaraydi. Aks holda, tinglovchilarda 
zerikish paydo bo‘ladi. Bu notiq obro‘siga putur yetkazishi 
tabiiydir. Alisher Navoiy «Voiz uldurki, majlisig‘a xoli kirgan 
to‘lg‘ay va to‘la kiigan xoli bo‘lg‘ay. Voizkim, bo‘lg‘ay olim va 
mutaqiy — aning nasihatidin chiqqan shaqiy. Ulki, buyurib 
o‘zi qilmag‘ay, hech kimga foyda va asar aning so‘zi qilmag‘ay. 
Nazoirxon bila surguvchi maqol — dastyor bila yirlag‘uvchi 
qawol» deb, yana bir bor notiqlik mahorati fazilatlarini 
yorqinroq ochib beradi.
Xulosa qilib aytganda, Alisher Navoiy, nafaqat, badiiy 
ijod bilan mashg‘ul bo‘ldi. Balki jamoat ishlarida faol 
qatnashishni, xalqqa xizmat qilishni o‘zining insoniylik burchi 
deb bildi. Shu bois u xoh vazir bo‘lsin, xoh oddiy fuqaro 
bo‘lsin, o‘z obro‘— e’tibori bilan podshohga turli ijtimoiy 
masalalarda murojaat qilar edi. Yig‘inlarda ishtirok etar, xalqqa 
tushuntirish ishlarini olib borardi. Shu sababdan Alisher 
Navoiyning notiqlik san’atiga e’tibor bilan qarashi tabiiy edi. 
Asarlarida bu san’at fazilatlarini bayon qildi. Qolaversa, ayni 
zamonda ham Alisher Navoiyning bu mavzudagi fikrlari