Yuristning nutq

1 Husayn Voiz Koshifiy. Futuwatnomai Sultoniy yoxud javonmarlik tariqati.
A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti. T.: 1994.
120

---

darajasiga yetgan Husayn Voiz Koshifiy nutq jarayonida tildan, 
so‘zdan foydalanishning m e’yorlari haqida, har doim tilga 
e’tiborda bo'lish to‘g‘risida quyidagicha saboq beradi: “Birinchi, 
yolg‘on gapirishdan, zero yolg‘onchi xudoning dushmanidir. 
Ikkinchi, va’daga xilof gapirish va munofiqona so‘z aytishdan. 
Uchinchi, g‘iybat va bo‘hton gaplardan, chunki bo‘hton 
fosiqlar ishidir. To‘rtinchi, behuda bahs-u munoqashadan, 
ayb qilishdan, gap tashishdan. Bular shayton vasvasasiga kiradi. 
Beshinchi, o‘zini maqtash va ta’riflashdanki, bu xudbinlikka 
olib keladi. Oltinchi, navkar va xizmatkomi la’natlashdan. 
Yettinchi, qarg‘ashdan, duoyi bad qilishdan, chunki bu jonu 
dilning ofatidir. Sakkizinchi, mazax-masxara qilish va hazil- 
huzuldan”1.
Husayn Voiz Koshifiy nutq odobi haqida mulohaza yuritar 
ekan, talaffuz ravonligi va ohangni ham e’tibordan chetda 
qoldirmaydi: “Ovozning ingichkaligi badgumonlik, vahmnolik 
dalilidir. Ovozning mu”tadil(yoqimli) bo‘lishi tadbirkorlik, 
har ishga yaxshi saranjom bermak nishonasidir. Ovozning 
dimog‘da chiqishi kibr-u ahmoqlik va kamfahmlik alomatidir. 
Ohistalik birla so‘zlamak xo‘blik (go‘zallik) va yaxshilik 
nishonasidir. So‘z aytish vaqtida qo‘l tebratmaslik ziyraklik va 
yaxshilik nishonasidir”.
Ulug‘ mutafakkiming “Futuwatnomai Sultoniy yoxud 
javonmardlik tariqati” asarini mutolaa qilar ekansiz, so‘zning 
muqaddas bir ne’mat ekanligi, so‘z inson aql-zakovatining kaliti
— inson bilan so‘z bamisoli et bilan timoq kabi zikr etiladi: 
“Agar so‘z senikimi yoki sen so‘znikimi, deb so‘rasalar, aytgil: 
men so‘zniki va so‘z menikidir, chunki so‘z insonlik daraxtining 
mevasidir, daraxtni mevadan, mevani esa daraxtdan ajratib 
bo'lmaydi. Agar nuqsonli so‘z qaysidir, deb so‘rasalar, Xudo va 
rasulning so'ziga muvofiq kelmaydigan so‘z, deb javob bergil”. 
Husayn Voiz Koshifiy Alisher Navoiy tomonidan hurmat va