Юқори молекуляр бирикмалар, уларнинг тавсифи

2. Аморф ҳолат
Полимерларнинг ҳаммаси аморф ҳолатда бўлиши мумкин. Полимер материаллар қиздирилганда ёки совутилганда агрегат ҳолатининг ўзгаришини уларнинг физикавий хоссаларидан, механик характеристикаларнинг ўзгаришидан кузатиш мумкин. Ҳар қандай қаттиқ жисмга, шу жумладан полимер материалларга, механик куч берилганда деформация рўй беради. Деформациянинг қиймати кичик бўлса Гук қонунига риоя қилинади. Гук қонунига асосан бунда молекулаларнинг фақат валентлик бурчакларининг ўзгариши кузатилади. Бу аморф полимерларнинг шишасимон ҳолатида бўлади. Суюқ ҳолатдаги полимерлар ҳам аморф тузилишда бўлиб, кўп хусусиятлари билан оддий суюқликларга ўхшайди. Улар ҳам озгина ташқи куч таъсирида шаклини қайтмас даражада ўзгартиради. Аммо оддий суюқликлардан полимер суюқликларининг қовушқоқлиги жуда катта бўлиши билан фарқ қилади. Шу сабабли полимерларнинг оқувчанлиги оддий суюқликлар оқувчанлигидан фарқ қилади. Полимерларнинг бундай ҳолати қовушқоқ-оқувчанлик ҳолати дейилади.
5.1. Кристалл ҳолат.
Заррачаларнинг ўзаро жойланишида яқин ва узоқ тартиб амалда ошгандагина моддаларнинг кристалл ҳолати вужудга келади. Звенолар макромолекулалар сегментлари ўзаро ички ва молекулалараро таъсир этиши мумкин. Макромолекуланинг кристалланиши учун полимер звеноларининг кетма-кетлиги маълум равишда фазода жойланиши, функционал гуруҳларнинг жойланиши ҳам таъсир этади. Полимерларнинг кристалланиши учун керакли ва етарли шарт шароит, макромолекула занжирларини ҳамда чекка группаларни ўзаро тўғри жойлаштиришдир.
Макромолекуланинг ҳаммаси эмас, балки унинг баъзи қисмларигина кристалланади. Полимер занжири кетма-кет юқори тартибда жойлашган участкалар (кристаллар) ҳамда аморф областлардан ўтади.
куйимолекулали моддаларда кристалл ва аморф фазалар аниқ юза билан ажралган, полимерларда бундай ажралган юза намоён бўлмайди. Кристалл областлар аморф массада статистик тақсимланган. Кристалл полимернинг схематик тасвири келтирилган.


2. Полимерларнинг бўкиши. Бўкиш даражаси.
Бўкиш жараёнида полимер эритувчини ўзига ютади, полимер намунасининг ҳажм ва оғирлиги ортади, ўзининг микроскопик бир хиллигини йўқотмагани ҳолда полимер юмшоқ чўзилувчан бўлиб қолади. +уйи молекуляр бирикмаларнинг полимерга диффузияланиши полимернинг тузилишига боғлиқ: Агар полимер аморф бўлса, қайишқоқ макромолекулалар сегментларининг иссиқлик ҳаракати натижасида ғоваклар кўп ҳосил бўлган бўлиб, суюқликнинг ютилиши ортади. Бунда суюқлик молекулалари ғовакларни тўлдириб полимер молекуласи звеноларини бир-биридан ажрата бошлайди. Бу ҳол макромолекуларнинг узоқлашишига янги ғовакларнинг ҳосил бўлишига олиб келади. Эритувчи бу ғовакларни тўлдиради. Полимер макромолекулалари бир-биридан етарли даражада узоқлашгандагина макромолекулалар ажрала оладилар ва эритмага ўта оладилар. Шундай қилиб, бўкиш эришдан олдин содир бўладиган кинетик эффектдир. Икки бир хил полимерлар макромолекулаларининг массаси яқин бўлгандан уларнинг бўкиши ва эритма ҳосил қилиши макромолекула формаларидан боғлиқ.Тармоқланган макромолекулали полимерлар чизиқсимон макромолекуларга нисбатан тезроқ бўкади ва эритма ҳосил қилади. Масалан, крахмал ва целлюлоза.Молекуляр масса қанча катта бўлса бўкиш ва эриш шунча қийин боради. Молекуляр массанинг камайиши билан полимернинг эриши эса қуйимолекуляр бирикмаларнинг эришига ўхшаб боради. Масалан, аввалги тузилиши бузилган ( деструкцияланган) каучук бўкмай туриб эрийди.Полимерларнинг чексиз бўкиши билан бирга чекли бўкиши ҳам учрайди. Чекли бўкиш эритмага ўтмайдиган бўкишдир, яъни полимер маълум даражага бўкгач жараён тўхтайди ва эриш содир бўлмайди.Бу ҳолат кўпроқ кристаллик даражаси кўпроқ бўлган полимерларга я=қол кўринади. Пахта толалардаги целлюлоза 10% ли ишқорга бўкади лекин