Yozma savollar uchun namuna

Ko‘zguga yaqinlashdi, birdan terga tushib, tizzalari qaltiray boshladi: unga basharasini 
soqol bosgan, yonoq suyaklari turtib chiqqan, rangsiz, yovvoyi bir odam ko‘zlari baqraygancha 
tikilib turardi
”. “Chinor” romanidan olingan ushbu parchani morfemik tahlil qiling. 
J: Ko'zguga- so'zda 2 ta morfema bor 
Ko'zgu - ozak morfema
Tup soz,
ga- qoshimcha morfema
Sozda ga shakil yasovchi, shakil yasovching sintaktik turi, junalish kelishigi, turlovchi, 
Gapda so'zni bog'lash un xizmat qilgan, 
Tuzilishiga ko'ra sodda 
Sozga qushilish xarakteriga kura suffiks qoshimcha. 
230Frazeologik tahlil tartibi haqida ma’lumot bering. 
J: Dastlab matindagi frazealogik birliklar soni aniqlab yoziladi 
2 iboraning lugaviy ma'nosi aniqlanadi 
3 iboraning kop ma'noligi aniqlanadi 
4 iboraning omonim,sinonim, antonim, paronimlik xususiyati aniqlanadi, namuna:qattiq uyquga 
jumgan tun 
Uyquga chomgan - ibora frazealogik ma'nosi uxlab qolgan uxlagan
Kochma ma'noda ,yani insonga xos belgi jonsiz pretmetga kochgan matinda tunga nisbatan 
ishlatilgan sokin tinch manolarini anglatadi 
Frazalogik qushilma 
Monosemantikibora birgina uxlagan manosida ishlatiladi 
Uyquga chomgan- sinonimlari uyquga ketgan, mast uyquda , frazealogik antonimi yo'q faqat 
uyg'oq sozi bn antonim, 
bu ibora zamonaviy vaoz qatlamga kiradi 
231Odil Yoqubovning “Ulug‘bek xazinasi” romani mavzusi va g‘oyasi haqida ma’lumot bering. 
J: Ulug'bek Xazinasi 1970-73 yillar yozilgan, 74 yilda chop etilgan.Romanning markazida davr 
haqiqatini butun salobati bilan ochib beruvchi adalotli va ma'rifatparvar shoh Ulug'bek obrazi 
turadi. Roman Ulug'bek saltanatining songgi tahlikali damlari tasviridan boshlanadi.shu og'ir 
fojiali daqiqalarda shoh va olim Ulug'bek kop narsalar haqida o'ylaydi.Roman ikki qisimdan 
iboratdir.Birinchi qism Ulugbekning fojiasi bn tugasa, ikkinchi qism padarkush Abdulatifning 
fojiasi bn tugaydi. Avvalo u shoh, temuriyzoda, toju taxt taqdiri uchun javogar shaxs.Nima qilib 
bolsada u hokimiyatni qolda saqlab qolish un tirishadi.Ammo riyokar johil raqiblar qurshovida 
o'z o'gli ular qolida qo'g'irchoq toju taxt mansab deb otaga qarshi bosh ko'targan. Ulug'bekda 
insoniy g'urur kuchli shohlik qoni jo'sh urib toju taxt himoyasi un o'gliga qarshi jangga otlanar 

---

61 
ekan, nomus tuyg'usi uni qiynoqqa soladi.M Ulug'bek tanti oliyjanob odam , munosib merosxor 
topilsa toju taxtni yaxshilikcha topshirishga tayyor biroq avlodida bunday kimsa yo'q Abdulatif - 
riyokor,Abdulaziz majruh kaltabin shaxs . Hammasidan kora 40yil rahnomolik qilib ortirgan 
asosiy boyligi madrasa rasatxonasi toplangan kitoblari tashvishga soladi.Kutibxonasidagi nodir 
asarlarni saqlab qolishni ishonchli shogirdi Ali Qushchiga toshirgan va u bu ishni uddalaydi unga 
Qalandar qarnoqiy yaqindan yordam beradi aynan Temur Samarqandiy oldiga olib borgan ham 
Qalandar qarnoqiydir. O'sha davrning og'ir sinovlari shogirdlar orasida ham saralanish yuz 
berishiga sabab bo'lgan.Muhiddindek olim mudhish voqealar oldida davdirab o'z ustozidan yuz 
o'girdi va etiqodiga xiyonat qiladi 
232“Kuntug‘mish” dostonida qo‘llangan antroponimlar, toponimlar, gidronimlar haqida 
ma’lumot bering. 
J: Kuntug'mish dostonida koplab anraponim ,toponim gidronim lar keltirilgan bolib, antaponim 
yunoncha kishilarning atoqli oti ismi familiyasi laqabi taxallusini o'rganadigan onomastikaning 
bo'limi, toponim yunoncha joy nomlar organadigan soha, gidronim yunoncha suvlikdagi har 
qanday obiyktning atoqli otini organadigan bolim. Antraponimlarga : Qoraxon ,Qilichxon 
,Kuntug'mish, Buvroxon, shoir vazir, Toxir vazir, xolbeka, xolmumin, baxeagul, zamongul, 
Azbarxo'ja, Olim sayod, Moxiboy, Gurkiboy, Bobozangi, bundan Moxiboy nomi mox baliq 
degan manoni bildiradi uni baliq yutgan , Gurk so'zi esa buri choponlar shunday nomlaganlar. 
Gidronimlar:Jayhun - amudaryo , oqsuv, toponim : Zangar, Nug'ay Dog'iston , Mug'ol togi, 
Zarchaman choli olatog' 
233Odil Yoqubovning “Oq qushlar, oppoq qushlar” asarining mavzusi va g‘oyasi haqida 
ma’lumot bering. 
234Odil Yoqubovning “Diyonat” asarining mavzusi va g‘oyasi haqida ma’lumot bering. 
J: XX asrning ikkinchi yarmida mamlakatimiz miqiyosida muhim evrilishlarning yuzaga kelishi 
xalq madaniy marifiy turmush tarzini jiddiy ravishda o'zgartirib yubordi.Bu ozgarish O 
Yoqubovni ham chetlab o'tmadi .U Normatov e'tirof qilganidek ,,adib asarlari avvalo hayotiyligi 
haqqoniyligi, davrning o'tkir ijtimoiy ma'naviy - marifiy masalalarni dadil ortaga quyganligi bn 
ajralib turadi" Romanda muallif 70 yillarda hayotda keng ildiz otgan turg'unlik mafkurasining 
zararli oqibatlarini zo'r ijodiy jasorat va rostguylik bn korsatadi.Romanda hayotda kop uchratgan 
dilida chuqur asorat qoldirgan bir hodisaga munosabatini bildirishini katta ishlar qildim degan 
bahonada odamlarning boshiga chiqib olgan qonunchilikni ayoqosti qilishdan ham toymagan 
ulkan xo'jalik rahbariobrazini yaratish , uning parvozi va inqirozini korsatishni maqasad qilib 
qoyadi, adibning ozi : men hayotda kop adolatsizliklarga sabab bolgan bunday rahbarlar haqidagi 
oylarim va korgan kechirganlarimni romandagi Otaqo'zi obrazida mujassamladim deydi Otaqozi 
asarda murakkab kuchli va ojiza tomonlari 
235“Chinor” romanida qo‘llangan antroponimlar va gidronimlar haqida ma’lumot bering. 
J: Onomastikaning bolimlaridan bolgan antroponim va gedronimlar Chinor romanida ham keng 
qollaniladi, asar nomi ham onomastikaning edyonimya bo'limiga kiradi.onomastika sozi 
yunonchadan olingan bo'lib nom quyish san'ati dediladi, antroponim yunoncha kishilarning atoqli 

---

62 
oti( ismi familiyasi taxallusi laqabi) ni urganadigan soha, gedronim yunoncha suvlikdagi har 
qanday obektlarning atoqli oti. 
Antroponimlar: 
Ochil buva, chingizxon,Azimjon,Tolibjon-arabcha bilim istovchi yoki iltimos qilib olingan bola 
Orif- arabcha bilimdon 
Jobay,Onabibi- o'zbekcha,hindcha onasini nomini olgan martabali qiz 
Bozorqul,Chori,Mariya,Saragul, 
Tolagan,Ergash, Akbarali, Komila,Madumar, Anzirat, Uchqun.Gedronimlar: 
Shodasoy, Jayxun, Amu, Orol dengizi, Sir, Baykal , Oqdaryo, Qipchoqdaryo, O'lik 
ko'l.Amudaryo-Orta osiyodagi yirik daryo, qadimgi yunon tarixchisi Gerodat asarida Arak deb 
nomlangan, boshqa yunon tarixchilari esa Oks yoki oksos deb ataydi.olimlar Amudaryoning 
turkiycha nomini O'kuz deb hisoblaydilar, Avestoda Amudaryo Arang, Ranxa, Aranxa nomlari 
bn ham uchraydi.Arablar uni jayhun (jushqin daryo) deb ataydi.Jayxun nomi yahudiylarning 
muqaddas kitobi Tavrotda tilga olingan Jihon daryosiga nisbat berib atalgan degan fikrlar ham 
bor.Olim Bartolid arablar Jayxun va Sayxun nomini shimoliy Suriyadagi Jaxon va Sayxon daryosi 
nomlari bn atashgan bolsa kerak degan fikrlarni keltiradi