Yozma savollar uchun namuna

Do‘st visolin tilar bo‘lsang, oshiq bo‘l va agar o‘zlugung bila bo‘la olmasang, oshiqlari 
tegrasig‘a o‘grul
”. “Mahbub-ul qulub”dan olingan mazkur matndagi yordamchi so‘z turkumlarini 
tahlil qiling. 
JAVOB: Jami: 3 ta: va, bila, agar 
Ko' makchi: bila 
Yuklama: mavjud emas 
Ko'makchi tahlili: bila ( n)
Sof yoki vazifadosh: sof 
Kelishiklarni boshqarishiga ko'ra turi:
bosh kelishik bilan qo'llanadi. 
Bog'lovchi tahlili: va, agar 
1 Matndagi soni: 2ta 
2 Qo'llanishiga ko'ra turi: yakka
3 Gapdagi ma' no va vazifasiga ko'ra turi: va - teng, biriktiruv bog'lovchi 
agar - ergashtiruvchi, shart bog'lovchisi 
41“
Umr foniydur bevafo, ul boqiy hayot mujibi baqo
”. “Mahbub-ul qulub”dan olingan mazkur 
matndagi sifat so‘z turkumini topib tahlil qiling.
JAVOB: “Umr foniydur bevafo, ul boqiy hayot mujibi baqo”. “Mahbub-ul qulub”dan olingan 
mazkur matndagi sifat so‘z turkumini topib tahlil qiling. Jami : 3ta : foniy , bevafo , boqiy. 1. 
Ma'no turi : foniy , boqiy , bevafo - xususiyat sifatlari . 2. Darajasi: uchchala sifat ham oddiy 
darajada. 3. Otlashgan -otlashmaganligi : uchchala sifat ham otlashmagan. 4. Tuzilishiga ko`ra 
turi: uchchala sifat ham sodda . 5. Tub yoki yasama : boqiy , foniy -tub , bevafo - yasama : be+ 
vafo . 6. Sintaktik vazifasi : foniydur - kesim , bevafo -sifatlovchi aniqlovchi , boqiy - sifatlovchi-
aniqlovchi. 

---

11 
42“Alpomish” dostoni haqida ma’lumot bering 
JAVOB: ALPOMISH» — oʻzbek xalq qahramonlik dostoni. Turkiy xalqlar orasida keng 
tarqalgan. «Alpomish»ning
qoraqalpoq, qozoq, oltoy versiyalari doston shaklida, tatar va boshqird versiyalari ertak va rivoyat
shaklida bizgacha yetib kelgan. Oʻzbeklar «Alpomish», qoraqalpoqlar «Alpamis», qozoqlar 
«Alpamis
batir», oltoyliklar «ApipManash», qozon tatarlari «Alpamsha», boshqirdlar «Alpamisha va Barsin 
hiluu»
deb nomlaganlar. Oʻzbek dostonchiligi taʼsirida 20-a. boshlarida ertak va rivoyatlar shaklidagi 
tojik
variantlari ham yuzaga kelgan. Oʻrta asr oʻgʻuz eposining muhim yodgorligi hisoblangan «Kitobi 
Dadam
Qoʻrqut» tarkibidagi «Bamsi Bayrak» asari oʻzining syujeƟ va kompozitsiya qurilishi jihaƟdan 
«Alpomish»
dostoniga yaqin turadi.
«Alpomish» dunyo estetik tafakkuri tarixida kamdan-kam uchraydigan favqulodda va noyob 
badiiy
hodisalardan biridir. Uning favqulodda va noyobligi shundaki, qadimiyatda yaratilgan bu ulkan 
epos
baxshilar tomonidan asrlar davomida kuylanib, jonli epik anʼanalarda ogʻzaki ravishda bizgacha 
yetib
keldi. Shuning uchun ham u bugungi kunda qadimiyatning buyuk bir ehsoni, oʻzi yaraƟlgan 
davrning
umumiy dunyoqarashi, ayni paytda jonli anʼanaviy ijod va ijro sharoitlarida xalq ommasi ruhining
obyektiv holatini davrlararo ifodalab, mazmun va shakl jihatidan goh kengayib, goh torayib, 
koʻplab
variantlarda va xilma xil koʻrinishlarda ajdodlardan avlodlarga yeƟb kelgan adabiy yodgorlik, 
xalq milliy
tarixidagi qahramonlik voqealarining afsonalar qobigʻiga oʻralgan oʻziga xos badiiy ifodasi, 
buyuk epos
sifatida baholanadi.
«Alpomish» dostoni bundan ming yil ol-din turkiy xalqlarning qad. dostonchilik anʼanalari 
asosida xalq
ogʻzaki ijodi namunasi sifaƟda yaxlit doston shaklini olgan boʻlsada, aslida «Alpomish» 
dostonining eng
qad. qatlamlari mil. av. yuz yilliklarda yurtimizda kechgan jarayonlarning badiiy talqinini oʻzida 
aks
ettirgan. Qoʻngʻirot qabilasining turli hududlarga siljishi va ularning yangidan shakllanayotgan 
xalqlar
tarkibiga kira borishi natijasida doston boshqa urugʻ va elatlarga ham oʻƟb, ularning epik 
anʼanalari
asosida qayta ishlana borib, juda keng tarqaldi va nihoyat, uning yaratilishida ota-bobolari ishtirok 
etgan
har bir xalqning oʻz eposiga aylandi. «Alpomish» dostonining ogzaki epik anʼanalarda bizgacha 
yeƟb
kelgan nusxalari 9—10 a. larda yaratilgan. Ammo bunday xulosa dostonga asos boʻlgan syujet va

---

12 
yetakchi motivlarning mifologik va tarixiy-hayotiy ildizlari qad. davrlarga — mil. av. zamonlarga
taqalishini inkor etmaydi. Doston syujet tarkibida islomgacha bulgan karashlar va mifologik 
qatlam
mavjud. Undagi mifologik qatlam esa, kad. turmush tarzining badiiylashtirilgan va 
ideallashtirilgan
koʻrinishlaridir. «Alpomish» variantlari 1922-y. dan yozib olina boshlangan. Hozirgacha Fozil 
Yoʻldosh
oʻgli, Mahammadqul Jonmurod oʻgʻli Poʻlkan, Berdi baxshi, Saidmurod Panoh oʻgʻli, Boʻri 
baxshi,
Bekmurod Joʻraboy oʻgʻli, Mardonaqul Avliyoqul oʻgʻli, Abdulla Nurali oʻgʻli, Umir baxshi, 
Haydar Boycha
oʻgʻli, Rahmatulla Yusuf oʻgʻli, Hodir Rahim oʻgʻli kabi oʻƫzdan orƟq dostonchilardan qirqqa 
yaqin
variantlari yozib olingan. Dostonning yozib olingan qoʻlyozmalarining asl nusxalari Oʻzbekiston 
FA Til va
adabiyot institutinnng folklor arxivida saqlanadi. Bu variantlar orasida eng mukammali, badiiy 
jihatdan
eng yuksagi Fozil Yoʻldosh oʻgʻlidan yozib olingani hisoblanadi. «Alpomish»ning Berdi baxshi, 
Saidmurod
Panoh oʻgʻli, Pulkan va Ergash Jumanbulbul oʻgʻli, Bekmurod Joʻraboy oʻgʻli, Xushboq 
Mardonaqulov
aytgan variantlari ham nashr etilgan. «Alpomish» dostoni qahramonlik, mardlik, vatanparvarlik, 
turli
elatlar va xalqlarning birodarligi, sevgi va sadoqat, oila mustahkamligi va urugʻ birligini 
kuylovchi ulkan
eposdir. Respublikamiz prezidenti Islom Karimov «Alpomish» dostonining 1000-y. ligiga 
bagʻishlangan
tantanali marosimda soʻzlagan nutqida aytganidek: «Alpomish» dostoni bizga insonparvarlik
fazilatlaridan saboq beradi.
Odil va haqgoʻy boʻlishga, oʻz yurƟmizni, oilamiz qoʻrgʻonini qoʻriqlashga, doʻstu yorimizni, 
ornomusimizni ota-bobolarimizning muqaddas mozorlarini har qanday tajovuzdan himoya 
qilishga
oʻrgatadi».
Doston qoʻngʻirot urugʻi boshliqlari — aka-uka Boyboʻri va Boysarining farzandsizligi tasviri 
bilan
boshlanadi. Unda Alpomish, Barchin, Qaldirgʻochlarning bir kunda tugʻilishi, Barchin. 
Dostonning
yetakchi obrazi (V. Ye. Kaydalov asari).
Barchinning Alpomishga beshikkerti qilinishi, Boysarining Boyboʻridan arazlab oʻn ming uyli 
elat bilan
qalmoq eliga koʻchishi, qahramonning yorini olib kelish uchun oʻzga mamlakatga safari, Qorajon 
bilan
doʻst tuƟnib, Barchin shartlarini bajarishi va yorini olib oʻz yurƟga qayƟshi, keyin yana yeƫ yil 
tutqunda
qolishi, zindondan oti Boychibor yordamida qutulib, oʻz eliga umr yoʻldoshi Barchinning 
zoʻravon

---

13 
Ultontoz bilan boʻlayotgan majburiy toʻyi usƟga kelishi ham raqibini yengib, murod-maqsadiga 
erishishi
voqealari juda qiziqarli, eposga xos rang-barang badiiy boʻyoqlarda tasvirlangan. Alpomish va 
Qorajon,
Qultoy va Yodgorlarning oʻzaro munosabatlari, haƩo qahramonning oƟ Boychibor b-n, enchi 
harvona
tuya bilan munosabati tas-virida jamiyat taraqqiyotining dostonda tasvirlangan bosqichiga xos 
olijanob
soddalik, ulugʻvor vazminlik, patriarxal insoniylik, bolalarcha begʻubor samimiylik gʻoyatda 
goʻzal
mujassamlashgan. «Alpomish» dostoni badiiy barkamol asar. Unda oʻzbek xalqi sheʼriy 
dahosining buyuk
qudrati toʻlaligicha namoyon boʻlgan. «Alpomish»ning slovak Ɵlida nasriy bayoni, rus Ɵlida 
badiiy
tarjimasi nashr etilgan. Undan parchalar ingliz tilida eʼlon qilingan. Doston turk Ɵliga tarjima 
qilindi. 
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga (1998-y. 13 yanv.) hamda 
YUNESKO ning
1999-y. dagi tadbirlar rejasiga binoan Oʻzbekistonda 1999-y. noyab. da «Alpomish» dostonining 
1000-y.
ligi keng nishonlandi. Soʻnggi tantanalar 1999-y. 6 noyab. da Termiz sh. da boʻlib oʻtdi. Shu 
munosabat bn bu yerda xalqaro ilmiy konferensiya oʻtkazildi, Alpomish nomidagi bogʻ barpo 
eƟldi va xalq
qahramoniga haykal ochildi. «Alpomish»ning atoqli xalq baxshilari kuylagan variantlari qayta 
nashr etildi.
Doston haqida hujjatli va badiiy film, uning motivlari asosida teatr spektakllari yaratilgan. 
43“Alpomish” dostonidagi mifologik qarashlar tahlili 
JAVOB: Mifologik obrazlar ibtidoiy badiiy uydirma-fantaziya mahsuli boʻlib, koinot, tabiat va 
jamiyatdagi turli-tuman hodisalar, qadimiy odam tasavvurida mavjud boʻlgan gʻayrioddiy 
kuchlarning kelib chiqish sabablarini izohlashgaxizmat qilgan. Badiiy tafakkur shakllangach, 
qadimiy mifologiyannig tarkibiy qismi sanalgan asotiriy obrazlar adabiyot va sanʼatga koʻchgan. 
Unda, Alpomish dostonida mifologik obrazlar, Xizr alayhissalom, Ajdaho, Chiltonlar (40 avliyo) 
kabi mifologik obrazlar uchraydi. Alpomishning qanday qudratga ega pahlavon sifatida, 
nazarkarda odam sifatida tasvirlashda bu obrazlar asosiy ahamiyatga ega. 
44“Ana endi o‘n olti