Yozma savollar uchun namuna

Bu so‘zlarni endi Sultonxon aytti, Xo‘shlashib Huroyim bunda qolipti, Sultonxonni kuzatib 
yo‘lga solipti
”. Mazkur matnni fonetik tahlil qilish. 
21“Tangri-teg tangri yaratmish turk Bilga qag‘an sabim 
(Ko‘kday ulug‘ tangri yaratgan jasur 
Bilga xoqon so‘zim)”. Matnni leksik tahlil qiling. 
22“…qag‘ani alp ermish, ayg‘uchisi bilga ermish”.
Matnni leksik tahlil qiling. 
23“O‘l sabig‘ eshidip tun udisiqim kelmadi, kuntuz o‘lursiqim kelmadi” (
O‘sha xabarni eshitib 
tunlari uyqum kelmadi, kunduzlari o‘tirgim kelmadi
 ). 
Matnni sintaktik tahlil qiling. 
24Turk bo‘dun uchun tun udimadim, kuntuz o‘lurmadim
25“
Eltarish xoqonga, turk Bo‘gu xoqonga, turk Bilga xoqonga tun uxlamayin, kunduz o‘tirmayin, 
qizil qonimni tugatib, qora terim yugurtib, mehnatimni, kuchimni berdim
”. Matnni leksik tahlil 
qiling. 
J: “Eltarish xoqonga, turk Bo‘gu xoqonga, turk Bilga xoqonga tun uxlamayin, kunduz o‘tirmayin, 
qizil qonimni tugatib, qora terim yugurtib, mehnatimni, kuchimni berdim”. Matnni leksik tahlil 
qiling. 
Leksik tahlil- so'zning lug'aviy ma'nosi. Bir ma'noli, antonimlik,paronimlik xususiyati. 
Umumxalq yoki ko'p ma'noli. Ma'no ko'chgan bo'lsa ko'chish usuli. Ibora va ma'nosi.
Masalan:Matnda 18 ta lug'aviy birlik(Eltarish, xoqon, turk, Bo'gu,Bilga,tun,uxlamay,kunduz, 
õtirmayin, qizil, qon, tugat, qora, ter, yugur, mehnat, kuch, bermoq.) Xoqon- tarixiy so'z qadimgi 
turkiy xalqlar va mog'ullar davlatida oliy hukumatida yirik davlat boshligining oliy unvoni va shu 
unvonni olgan shaxs Sinonimi: xon, shoh, podsho, amir, 
Antonimi: faqir. 
26“
Eltarish xoqon zafar qozonmaganida, uning bilan mening o‘zim zafar qozonmaganimda, yurt 
ham, xalq ham yo‘q bo‘lar edi. (Xoqon) zafar qozongani uchun, mening hushyorligim, zafar 
qozonganim uchun, el ham el bo‘ldi, xalq ham xalq bo‘ldi
”. Matndagi yordamchi so‘z 
turkumlarini topib tahlil qiling. 
J: Matnda 7 ta yordamchi soz bor. 
Uning bilan: ko'makchi, sof 
Yurt ham: yuklama 
27Memuar asar va unga xos xususiyatlar haqida ma’lumot bering. 
J: Memuar(frans. memoire — xotira, esdalik), yodnoma, esdalik — real voqea hodisalar 
ishtirokchisi yoki guvohining oʻtmish haqidagi xotira asari. Memuar uchun voqeaning birinchi 
shaxs nomidan bayon qilinishi, voqealar va faktik materiallarning koʻpligi, muallifning tasvir 
obʼyektiga subʼyektiv munosabatining oʻziga xos shaklda namoyon boʻlishi harakterlidir. 
Memuarda real voqealar majmuasi, koʻpincha, siyosiy xronika, ilmiy ahamiyatga ega materiallar 
bilan uzviy bogʻlanib ketadi; unda badiiy asarlarga xos syujet usullari kam ishlatiladi. Ammo 
muallif tasviriy vositalardan oʻrni bilan foydalanadi.Memuarning ilk namunalari antik adabiyotda 
yaratilgan. Oʻrta asrlar, Uygʻonish va keyingi davrlarda memuarning xilma-xil turlari paydo 
boʻldi. Memuar yaratish Sharq adabiyotida qadimiy anʼanalarga ega. Nosir Hisravning 
"Safarnoma", Zayniddin Vosifiynnng "Badoye ul-vaqoye", Boburning "Boburnoma" asarlari 

---

7 
memuarning namunalaridir. Memuarlarning tarixiy hujjat sifatidagi qimmati ularga xos qilib 
olingan voqealarning mohiyati, bayonining izchil va anikligi bilan belgilanadi. Turmushning turli 
vositalari, xalq urf-odatlarining aniq tasvir etilishi jihatidan M.lar etnografiya uchun ham muhim 
manbadir. 
28“Boburnoma” asari haqida ma’lumot bering. 
J: Boburnoma — jahon adabiyoti va manbashunosligidagi muhim va noyob yodgorlik; oʻzbek 
adabiyotida dastlabki nasriy memuar va tarixiy-ilmiy asar. Muallifi Zahiriddin Muhammad 
Bobur. Eski oʻzbek (chigʻatoy) tilida yozilgan (taxminan 1518/19—1530). "Boburiya", "Voqeoti 
Bobur", "Voqeanoma", "Tuzuki Boburiy", "Tabaqoti Boburiy", "Tavorixi Boburiy" kabi nomlar 
bilan ham maʼlum. Boburning oʻzi esa "Vaqoye" va "Tarix" degan nomlarni ishlatgan. 
Bobuburnomada 1494—1529-yillarda Markaziy Osiyo, Afgʻoniston va Hindistonda sodir 
boʻlgan tarixiysiyosiy voqealar yilmayil oʻta aniqlik bilan bayon qilingan boʻlib, ular muallif 
hayoti va siyosiy faoliyati bilan bevosita bogʻlikdir."Boburnoma" oʻzida bayon qilingan voqealar 
jarayoniga koʻra 3 qismga: Boburning Movarounnahr (1494—1504), Afgʻoniston (1504—24) va 
Hindiston (1524— 30)dagi hukmdorlik davriga boʻlinadi. Birinchi qismda Boburning otasi — 
temuriylarning Fargʻona ulusi hokimi Umarshayx Mirzo (1461—94) xususida hamda Boburning 
Fargʻona taxtiga oʻtirishi (1494-yil iyun), ammo Temuriylar davlatida avj olgan taxt uchun kurash 
oqibatida oʻz ulusidan mahrum boʻlishi (15-asr 90- yillari), Samarqand uchun Shayboniyxonga 
qarshi olib borgan jangu jadallari (1497— 1501)ning behuda ketishi, va nihoyat, toju taxtdan 
butunlay ajrab, Hisor togʻlari orqali taxminan 250 navkar bilan Afgʻonistonga yuz tutishi (1504) 
haqidagi voqealar batafsil zikr qilingan. Ikkinchi qismda Boburning Kobulni zabt etgani, soʻng u 
yerda mustaqil davlat tuzgani (1508), Eron shohi Ismoil Safaviyning harbiy yordami bilan 
Samarqandni yana ishgʻol qilgani (1511), lekin shayboniylar (Ubaydulla Sulton, Muhammad 
Temur Sulton va Jonibek Sulton)dan yengilib (1512), Kobulga qaytgani, keyin esa Hindistonni 
zabt etishga hozirlik koʻra boshlagani xususidagi voqealar bayon etilgan. Uchinchi qism esa 
Boburning Dehli sultoni Ibrohim Loʻdiyni magʻlub etib (qarang Panipat janglari), Shim. 
Hindistonni bosib olgani (1526) va Boburiylar davlatini barpo qilgani haqidagi maʼlumotlardan 
iborat. 
29“Mahbub-ul qulub” haqida ma’lumot bering. 
J: Mahbub ul qulub haqida malumot bering.Mahbub ul-qulub“ („Koʻngillarning sevgani“) 1500-
yilda Alisher Navoiy tomonidan yozilgan asardir. Asar oʻzaro bogʻliq 3 qismdan iborat. 1-qism 
40 fasl (bob) ni oʻz ichiga oladi. Bunda muallif oʻz davrining tipik vakillari hayotini tasvirlagan. 
10 bobdan tashkil topgan 2-qismda yaxshi va yomon, maqtovga sazovor va nafratga loyiq hislatlar 
tafsiloti berilgan. 3-qismga masal va hikmatlar kiritilgan. Har bir jumla oʻzaro qofiyadosh. 
Asarning sajda yozilishi unga alohida badiiy nafosat bagʻishlagan. Asarga baytlar, ruboiylar 
kiritilib, ular ulugʻ shoir va mutafakkirning hayot haqidagi xulosalarini mujassamlashtirgan. 
Mahbub ul-qulub Alisher Navoiy asarlari tilini oʻrganishda muhim manba hisoblanadi. Uning 
turli vaqtda koʻchirilgan bir qancha qoʻlyozmalari Toshkent, Sankt-Peterburg, Parij va Istanbul 
kutubxonalarida saqlanadi. 
30“Mahbub-ul qulub” asarining “Hamida af’ol va zamima xisol xosiyatida” qismi gaqida 
ma’lumot bering. 
J: Mahbub ul qulubning 2 qismi Yaxshi qiliqlar va yomon xislatlar xususiyati tahlil qilingan. 
Axloqiy masalalar yetakchi o'rinda tutuvchi 10 bobdan iborat bu qismda "tavba, qanoat, sabr, 

---

8 
tavoze, odob, zikr, rizo, ishq" kabi zarur insoniy xislatlar talqin etiladi. Bu qismda har bir insoniy 
fazilatni bayon etadi. Shunga mos ravishda hikoyatlar nasihatomuz baytlar tanlab, ta 'sirchanlikni 
yanada oshiradi.Alloma yoshlarga oid bo'lgan yaxshi va yomon xislatlar haqida fikr yuritib 
shunday deydi:Isrof qilish saxiylik emas. Õrinsiz sovurishni aqlli odamlar saxiylik demas. Halol 
molni kuydurganni devona deydilar. Yorug' joyda sham yoqqani aqldan begona deydilar. Kimki 
xalqqa ko'rsatib ehson bersa, u pastkash, saxiy emas. 
31“Mahbub-ul qulub” asarining “Xaloyiq ahvoli va af’oli va aqvolining kayfiyati” qismi gaqida 
ma’lumot bering. 
J: Mahbub ul qulub asaridagi " 3 qismdan iborat bo'lib kitobning 1 qismi "Xaloyiq ahvoli va af'oli 
va aqvolining kayfiyati" xaloyiqning axvoli va fe'l atvori hamda so'zlarining kayfiyatiga 
bag'ishlangan 40 fasldan iborat bo'lib, unda jamiyatning turli qatlam vakillari odil podshohdan 
tortib oddiy navkargacha. Shayxulislom va mudarrislar, shoirlar, mug'anniylar, tijorat vakiliyu, 
dehqonlarning fel atvori, o'ziga xos xarakter-xususiyatlari to'g'risida aniq fikr yuritadi. A. 
Navoiyning fikriga ko'ra inson uchun toj, davlat va boshqalar emas, balki eng yaxshi fazilatlar har 
qanday boylikdan afzaldir. 
Oltin, kumush etma kasb davlat kunidin.
Kim tortar adab ulusni davlat tunidin. 
Gar yo'qdir adab ne sud oltin uni din. 
Elning adabi xushroq erur oltundin. Mana shu baytimiz yuqoridagi fikrimiz yorqin dalilidir. 
32“Mahbub-ul qulub” asarining “Mutafarriqa favoyid va amsol surati” qismi gaqida ma’lumot 
bering. 
J: Mahbub ul qulubdagi " Mutafarriqa favoyid va amsol surati" haqida. Bu qism turli foydali 
maslahatlar, maqollar, pand nasihatlarni qamrab olib, tanbeh usulida yozilgan. 120dan ortiq 
tanbehda muallif ochko'zlik, baxllik, badxulqlik, takabburlik, xudbinlik singari inson xarakterida 
kuzatiladigan bir qancha salbiy fel atvordagi xislatlarni keskin tanqid qiladi: odamiylik fazilatlari, 
komillikka yetaklovchi chin insoniy sifatlar xususida ibratli fikrlar bildiradi. O'z fikrlarini turli 
mazmundagi hikmatlar, maqollar va xalq og'zaki ijodi namunalarini kiritib yanada bu asarga kõrk 
bag'ishlaydi. 
33“