Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

 aktivlar sifati 

bilan tushum 

o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikka unchalik e’tibor berilmaydi. Biron bir 

bankda aktivlar sifati muammoli bo‘lsa, uning aktivlari bahosi 

yomonlashadi. Bahodagi bu o‘zgarish tushum hisobiga

 

qoplanadi va 

natijada bank daromadi kamayadi. 

Demak, bankning daromadlilik darajasi aktivlarning iqtisodiy 

mohiyatiga, aniqrog‘i, sifatiga bog‘liq. Unga ko‘ra aktivlar: 

 

daromad keltiruvchi; 

 

daromadni «eb qo‘yuvchi» turlarga bo‘linadi. 

---

 

480

Daromad keltiruvchi 

aktivlarga ishlayotgan aktivlar (barcha kredit 

qo‘yilmalar va qimmatli qog‘ozlar) kiradi. Daromad keltirmaydigan 

aktivlarga nomoddiy xarajatlar, binolar, kapital xarajatlar va to‘lov 

muddati 90 kundan oshgan kreditlar, shuningdek, kreditlar va amal 

qilmaydigan deb tan olingan kreditlar bo‘yicha foizlar taalluqlidir. 

Daromad keltiruvchi aktivlar kredit salohiyatining asosini va 

bankning ssuda portfelini tashkil etadi. Shu bois bank kapitalini oshirish 

va kredit potensialini mustahkamlash ham uning daromadliligiga 

bog‘liq. Bankning daromadi, asosan, kreditlar bo‘yicha foiz stavkasi, 

kredit qo‘yilmalar hajmi va bank likvidliligiga bog‘liq. 

Bank daromadlarni quyidagi manbalardan oladi:

 

 

operatsiyalardan (olingan foizlar); 

 

qimmatli qog‘ozlar savdosidan; 

 

foizsiz daromad hisobidan; 

 

mulkni va boshqa aktivlarni sotishdan; 

 

boshqa manbalardan. 

«CAMEL» tizimi daromadlarni miqdor va sifat tomonlarini hisobga 

olgan holda baholashni tavsiya etadi. Daromadlilik darajasi quyidagi 

ikki ko‘rsatkichni tahlil qilishni taqozo etadi: 

 

balans foydasining aktivlarga nisbati; 

 

soliqlar chegirib tashlangan foydaning aktivlarga nisbati. 

Daromad yo‘nalishining ijobiy va salbiy tomonlarini tahlil qilish va 

baholashda dastlab quyidagi masalalar: 

 

tushumning o‘zgarmasligi yoki jami aktivlarga nisbatan foiz 

hisobida kamayishi; 

 

operatsion xarajatlarning operatsion daromadlarga nisbatan 

o‘zgarishi; 

 

foizli xarajatlar bilan foizli daromadlar o‘rtasidagi marjaning 

o‘zgarishi; 

 

foizsiz xarajatlar va daromadlarlarning o‘zgarishlari inobatga 

olinadi. 

Bank daromad va xarajatlarining salbiy va ijobiy moddalarini 

aniqlashda asosan quyidagi omillarga ahamiyat beriladi: 

 

aktivlarning foydaliligi; 

 

kapitalning foydaliligi; 

 

aktivlar va passivlar asosiy kategoriyalarining o‘sish koef-

fitsiyenti; 

 

daromadning asosiy manbalari; 

---

 

481

 

xarajatlarning barcha asosiy kategoriyalari. 

Qayd qilingan barcha ko‘rsatkichlar boshqa o‘xshash banklarga 

taqqoslangan holda qiyosiy tahlil qilinadi. 

 [307]

. Likvidlik ko‘rsatkichi to‘rtinchi tahlil qilinadigan omil 

hisoblanadi. CAMEL tizimiga muvofiq, likvidlik bankning 

majburiyatlar bo‘yicha to‘lovlarni o‘z vaqtida bajarish layoqati va 

xizmat ko‘rsatilayotgan mijozlarning kreditga bo‘lgan ehtiyojini 

qondirishga tayyorlik darajasini ifodalaydi. Likvidlik darajasi ham 

shular orqali baholanadi. 

Baholashda likvidlikka ta’sir ko‘rsatuvchi omillar, ya’ni: 

 

aktiv va passivlarning tarkibi; 

 

aktiv va passivlarni boshqarish sifati; 

 

depozit bazasining holati kabi ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi. 

Bankning majburiyatlar bo‘yicha to‘lovlarni o‘z vaqtida bjarish 

layoqati, pul mablag‘lariga bo‘lgan ehtiyojning qondirilishi ko‘p 

jihatdan