Yer tuzish va yerdan foydalanish

Elektron raqamli imzo — elektron hujjatdagi mazkur elektron hujjat axborotini elektron raqamli imzoning yopiq kalitidan foydalangan holda maxsus o‘zgartirish natijasida hosil qilingan hamda elektron raqamli imzoning ochiq kaliti yordamida elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo‘qligini aniqlash va elektron raqamli imzo yopiq kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan imzo.

O‘tkazilish tartibi, moxiyati va mazmuniga karab bino va inshootlar davlat kadastri ma’lum tarkibga va turlarga bulinadi. Umumun bunday kadastrni yuritish topografo-geodezik, kartografik, geologik, me’moriy ijtimoiy - iktisodiy yunalishlarda tekshirish xamda kidiruvlar olib borish, bino va inshootlarni xisobga olish, ularni texnik va bozor munosabatlari nuktai nazaridan baxolash shuningdek foydalanuvchilar, ijarachilar va mulkdorlarni bino va inshootlarga bulgan xukuklarini davlat ruyxatiga olish bilan ta’minlanadi.

Yukorida kayd kilinganlardan kelib chikkan xolda bino va inshootlar davlat kadastri kuyidagi tarkibiy kismlardan iborat:

• 
  bino va inshootlarga, yerga bulgan xukuklarni davlat ruyxatiga olish;
  
• 
  bino va inshootlarni mikdoriy va sifat xisoblarini yuritish;
  
• 
  bino va inshootlarni baxolash;
  
• 
  bino va inshootlar kadastri ma’lumotlarini tuplash, bir tizimga keltirish, kayta ishlash va yangilab turiit.
  

Bino va inshootlarga bulgan xukuklarni davlat ruyxatiga olish ular joylashgan yer maydonlari bilan birgalikda amalga oshiriladi. Shu sababli xam ruyxatga olish tadbiri butun bir yaxlit kuchmas mulk buyicha amalga oshiriladi (yer uchastkasi va unda joydashagan bino - inshoot, birgalikda).

Kuchmas mulkka xukuk- bu barcha cheklashlar bilan birgalikda Fukarolik kodeksiga binoan kuchmas mulkka xukuklar tuplamidir. Kuchmas mulklar bilan kator operatsiyalar utkazilishi mumkin. Odatda, kuchmas mulklar bilan operatsiyalar deganda shunday bir xarakatlar tushuniladiki, ushbular yordamida kuchmas mulkka xukuklar urnatiladi, uzgartiriladi, boshka shaxsga beriladi yoki tuxtatiladi. Bunday operatsiyalar Uzbekiston Respublikasida bugungi kunda mavjud bulgan, xarakatdagi kouonlar va konun osti me’yoriy xujjatlarga mos amalga oshirilishi zarur. Fukarolik kodeksi va Uzbekiston Respublikasining konunlari kuchmas mulklarga asosiy tiplardagi kuyidagi xukuklarni belgiaydi

Mulkchilik xukuki deganda yuridik yoki jismoniy shaxslarni kuchmas mulkka egalik kilish, foydalanish va tasarruf kilish (meros, sovga , xarajatlar, davlat tomonidan xukuk muxofazasi) tushiniladi.

Yirik shaxarlarda kupincha ijara maksadga muvofikdir. U yerdan va bino va inshootlardan foydalanishning asosiy shakli xisoblanadi. Bunday xukuk shaxarning tarixiy va madaniy maksadlarga muljallangan yerlarida uzini oklagan.

Umrbod merosiy egalik xukuki shundan iboratki, bu xukuk egasi bino- inshootlar kurilishi, yer uchastkasini ijaraga berishi mumkin, lekin yer davlat mulki bulganligi sababli uni sotishi, garovga kuyishi, sovga qilishi mumkin emas





yukoridagi barcha xukuklar davlat ruyxatiga olinishi zarur.

Bino va inshootlarni xiosbi - binolar va inshootlarning mikdolari, xolatlari va sifati buyicha tulik ma’lumotlarni olish, kayta ishlash, ma’lum bir tizim va tartibga solish xamda saklash buyicha majmuali tadbirdir. Bino va inshootlarni mikdor jixatidan xisob -kitob kilish ularni axoli punkitining ma’lum bir xududiy birikmalari, idoraviy mansubliklari, binolarning funksional moxiyatlari buyicha taksimlanishi xakidagi ma’lumotlarni uz ichiga oladi.

Bino va inshootlarni sifat jixatidan xisob kilishning asosiy vazifasi - bino va inshootlarni kurilish materiallari, kapitalligi, moddiy va ma’naviy eskirishi nuktai nazarlardan ob’ektlarga sifat tavsifnomasini berishdan iboartdir.

Kuchmas mulklarni baxolash- bu bugungi bozor munosabatlari sharoitlaridan kelib chikkan xolda kuchmas mulk bozori katnashchilari tomonidan mavjud tamoyillar asosida bino va inshootlarni iktisodiy kiymatini aniklashdan iborat. Bino va inshootlarni baxolash 2 kurinishga ega bulishi mumkin: texnik jixatdan baxolash (kurilishag sarflangan moddiy, mexnat va moliyaviyresurslarni xisobga olgan xolda) va bozor nuktai nazardan baxolash. Birinchi kurinishadagi baxolash ma’lum kursatkichlarga va kiymatlarga asoslanadi. Bunday baxolash natijalari sugurtalash, solik, investitsiya, garovga kuyish kabi masalalarni xal kilishda kullaniladi. Albatta, bunday baxolash natijalari ushbu bino yoki inshootni bozorga tortishda uni boshlangich kiymatini belgilashga xam muxim asos buladi.

Bino va inshootlarni bozor nuktai nazaridan baxolashda uni nazariy asoslari bulib kuchmas mulk bozaori katnashchilarini jaxon amaliyoti jarayonida ishlab chikilgan baxolash tamoyillari (talab va taklif, uzgarish, rakobat, urnini egallash, chegaralangan maxsuldorlik, ancha yaxshi va ancha jadal foydalanish, moslik, kutish) ning soddalashtirilgan tamoyillari xisoblanadi.

Bino va inshootlar davlat kadastrini yuritish davlat yer kadastrini yuritish singari ma’lum bir tamoyillarga asoslanadi. Bunday tamoyillarga kuyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  Markazlashagn raxbarlik;
  
• 
  Kadastr ma’lumotlarini kayta ishlash va takdim etishning birligi;
  
• 
  Kadastr ma’lumotlarini ob’ektivligi, tulaligi va xakkoniyligi;
  
• 
  Kadastr tizimini yer kadastri asosida shakllanishi;
  
• 
  Ma’lumotlarni tuldirish va yangilanib turishini uzluksizliligi va xak.
  

Ushbu tamoyillar bino va inshootlar davlat kadastrini yuritish, uning natijalaridan xalk xujaligi masalalarini ijobiy xal kilishda foydalanish, shuningdek bu kadastr bilan chambarchas boglik bulgan boshka kadastrlarni yaratilishida muxim asos bulib xizmat kiladilar.

Utkazilish mazmuni va tartibiga karab bino va inshootlar kadastri asosan ikki turga bulinadi: birlamchi (asosiy) va joriy (kundalik).

Asosiy kadastrning vazifasi - bino va inshootlarning xukukiy xujalik, iktisodiy va sifat xolatlari tugrisidagi ma’lumotlarni birlamchi sifatida olish va ularni yagona tarzda kabul vilingan kadastr xujjatlarida aks ettirishdan iboratdir.

Kayd kilish zarurki, bino va inshootlar kadastri ma’lumotlari, jumladan ushbu ob’ektlar tarkibi, mikdori xamda egalari doimo uzgarib turadi. Ushbu kadastr ma’lumotlarini doimiy ravishda davr talabi darajasida ushlab turish maksadida ushbu uzgarishlarni uz vaktida anikdash xamda zaruriy kadastr xujjatlarida aks ettirib borish zarur buladi. Buning uchun joriy kadastr ishlari yuritiladi.

Jori kadastrning vazifasi asosiy kadastr utkazilgandan sung bino va inshootlar kadastri xujjatlariga tushirishdan iboratdir. Bundan tashkari, boshlangich yozuvlardagi xatolarni tuzatishi va zamon talablariga mos kushimcha ma’lumotlarni xam kiritishi joriy kadastrning vazifasiga kiradi. Boshkacha kilib aytganda, joriy kadastr bino va inshootlar kadastri ma’lumotlarini bugungi kunning talabi darajasida bulishini ta’minlaydi.

Asosiy va joriy kadastr biri - biriga boglik bulgan bino va inshootlar kadastrining boskichlaridi. Asosiy kadastr joriy kadastrni yuritishga zamin yaratadi. Joriy kadastr asosiy kadastr ma’lumotlarini yangilagani va tuldirgani xolda binolar va inshootlar, shuningdek ular egallagan yer maydonlari tugrisidagi ma’lumotlarni tizimi tarzda, shu kunning talabi va darajasida ushlab turadi. Shu sababli xam joriy kadastr ishlari asosiy kadastr ishlari bajarilgandan sung birdaniga tashkil etilishi zarur.

Binolar va inshootlarga egalik huquqini yoxud boshqa ashyoviy huquqlar (ularning payo bo‘lishi, boshqa shaxsga o‘tishi, cheklanishi va to‘xtatilishi) haqidagi, shuningdek ob’ektni tavsiflovchi boshqa ma’lumotlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar to‘plangan va ro‘yxatdan o‘tkazilgach bino yoki inshoot kadastr planida belgilanadi. Kadastr plani xaritalar va planlarning 1:100 dan 1:10000 gacha bo‘lgan masshtab qatoridan iborat bo‘ladiki, bu ro‘yxatdan o‘tkaziladigan ob’ektlarning ko‘rgazmaliligini ta’minlaydi.

Bino va inshootlar ma’lumotlari asosida tuman, shaxar geofondlari yuritiladi. Tuman, shaxar geofondlar-binolar va inshootlarning topografiya-geodeziya, kartografiya, injenerli-geologiya, gidrogeologiya, ekologiya, sanitariya-gigiena, sotsialogiya, loyihalash-planlashtirish, tarixiy-madaniy, stixiyali ofatlar va texnogen falokatlar, texnik inventarizatsiyalanganligi va seysmik turg‘unligiga oid zamonaviy va tarixiy geoaxborot ma’lumotlarning majmuidir. Bu majmua davlat kadastrini va boqa davlat tomonidan o‘tkaziladigan tashkiliy tadbirlarda muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.

Tuman, shaxar binolari va inshootlari to‘g‘risidagi kadastr ma’lumotlarining kompbyuter bazasi tuman, shaxar binolari va inshootlarining kadastr, reestr kitobiga kiritilgan ma’lumotlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shaxri bo‘yicha yilning har choragida umumlashtiriladi va bir tizimga keltiriladi.

Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shaxrining binolar va inshootlar to‘g‘risidagi kompbyuter kadastr ma’lumotlari bazasida (asosida) O‘zbekiston Respublikasi bo‘yicha binolar va inshootlar to‘g‘risidagi kadastr ma’lumotlarining bir tizimga keltirilgan, markazlashtirilgan kompbyuter bazasi shakllantiriladi.

Binolar va inshootlarning 31 dekabr xolati bo‘yich kadastr ma’lumotlari “O‘zgeodezkadastr” bosh boshqarmasi tomonidan har yili tumanlar, shaxarlar, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shaxri va O‘zbekiston Respublikasi bo‘yicha nashr qilinadi.