Yengil sanoat jihozlarini

Detallami tiklash usulini tanlash mezonlari
1. Texnologik mezon (qo‘llaniluvchanlik mezoni) -tiklanadigan de- 
tahiing o‘ichamiari va geometrik shakJini, detal tayyorlangan ashyoni va 
hokazoni hisobga oladi.
2. Uzoq vaqtga chidamlilik mezoni (texnik mezon) - tiklangan va yangi 
detallar oxirgi holatgacha ishlash muddatlari taqqoslab baholanadi, ya’ni 
detalni tiklash yoki yaroqsizga chiqarish zanirati bilan baholanadi.
3. Iqtisodiy mezon - tiklangan detal narxini bildiradi.
4. Texnik -iqtisodiy mezon. 0 ‘z-o‘zidanma’luniki, tiklashning foydali 
ekanliginitasdiqJovchi“A”koefl6tsiyenti 1 gatengyokiundankattaTkTshartli 
bajarilgandagina detalni tiklash iqtisodiyjihatdanmaqsa^muvofiqbo‘ladi. 
“A” koeffitsiyentiquyidagi formula bo‘yichahisoblanadi.
T._. - S.
yam:
A =
=
1,0
S.
bunda
A -detalni tiklashni iqtisodiy jihatdan foydali ekanligini tavsiflovchi 
koefifitsiyent;
Sj - yangi va tiklangan detallar narxi;

---

Tyg, Tj - yangi va tiklangan detallaming ishlash muddati.
Yangi detail narxi (S^) ehtiyot qismlarga yalpi baholar preyskuran- 
tidan tanlanadi. Detallami tiklash usuli detallaming konstruktiv - texnologik 
xususiyatlariga va isMash sharoitlariga, ulaming yeyilish miqdoriga, ta’miriash 
tarziga qarab tanlanadi. Tanlangan usul ta’mirlangan detallaming uzoq vaqt- 
ga chidamliligini ta’minlashi lozim.
Ko‘pchiilk detallar (83 foizga yaqini) 0,6 mm gacha yeyiladi. Bular- 
dan 0,1 mm gacha yeyilgan detallar 52 foizni, 0,2 mm gacha yeyilgan de­
tallar 12 foizni, 0,3 mm g ach a-10 foizni, 0,4 mm g ach a-1 foizni, 0,5 mm 
gacha- 5 foizni, 0,6 mm gacha yeyilgan detallar esa 3 foizni tashkil qiladi.
Turli guruh detallar sirti taxminan quyidagicha yeyiladi:
a) silrndrik sirtlar-52 foizni;
b) konus va sferasimon sirtlar - 3 foizni;
v) shlitslar-3 foizni;
g) pazlar, ariqchalar, kemtilganjoylar-5 foizni;
d) rezb alar-10 foizni, yassi s ir tla r- 1 foizni;
j) tishli gMldirak - 2 foizni;
z)shakIdor s irtla r-1 foizni, darzvasinganjoylar-9foizni;
k) geometriyasi vashakli buzilgan sirtlar-1 3 foizni tashkil etadi.
Detallami tiklashning maqbul usuli deb, tiklangan detaining mumkin 
qadaruzoq vaqtga chidamliligini va tiklash narxining eng kam bo‘lishini 
ta’minlaydigan usulga aytiladi.
Konkret detalni tiklash usulini tanlashda quyidagi asosiy mezonlarga 
e’tibor berish kerak:
1. Tiklangan detaining qaydarajadayeyilganligi;
2. Detallar tayyorlangan ashyo, detaining tuzilish va uni tayyorlashda 
temiik ishlovberilganligie’liborgaolinadi. Buko‘rsatkichlar detallami tiklash 
texnologik jarayonigajiddiy ta’sir ko'rsatadi;
3. Detallami tiklash texnologik jarayonini belgilashda detallaming 
ishlash sharoitlari (moylanishi, aylanish chastotasi vaboshqalar) e’tiborga 
olinishi kerak;
4. Tiklash usulining ishdagi puxtaligi tiklangan detaining yeyilishiga 
chidamliligi vauningdinamikmustahkamligi bilanbaholanishi mumkin;
5. Qo‘Uaniladigantiklashusullariningiqtisodiyjihatdanfpydaliligiasosiy 
mezon hisoblanadi.

---

Ta’mirlashda 
sarflangan xarajatlaming ish jarayonida tezda qoplani- 
shini ta*minlaydigan usulgadetallami tiklashning iqtisodiyjihatdan maqsaiga 
muvofiq bo‘lgan usuli deb aytiladi, bunda
T
t
bu yerda:
Syg -yangi detalni tayyorlash narxi;
S, - yeyilgan detalni tiklash narci;
- yangi detaining xizmat muddati;
Tj - tiklangan detaining xizmat muddati
yoki
S
i
‘ ii —
• 
iyxi
bunda
ij-m os holda yangj va tiklangan dellaming yeyilishjadalligi.
Detallami tiklashning maqbul usulini tanlash uchun V. V. Shadrichev 
taklif etgan quyidagi mezonlardan foydalanish mumkin:
1. Texnologikyoki qo‘lIaniluvchanlik mezoni ma’lum bo‘lgan ko‘p 
texnologik usullardan birini yoki bir nechtasini tanlash.
Masalan:
a) metalmas ashyolardan tayyorlangan detallami plastik defomiatsiya- 
lash usulida tiklash mumkin emas;
b) diametri 30 mm dan kichik bo‘lgan detallar flyus qatlami ostida 
suyultirib qoplash bilantiklanadi.
Bu mezon son bilan ifodalanmaydi va shuning uchun ham u faqat qan- 
d ^ usulda tiklash mumkin bo‘lgan detallar ro‘yxatini tuzish imkonini beradi.
2. Iqtisodiy mezon mazkur usulda detallami ta’mirlashga sarflangan 
jami xarajatlar bilan tavsiflanadi vaquyidiga formula bo'yichaaniqlanadi:
S=S,QS,„QS„
Bunda:
S - detallami ta’mirlash narxi, so‘m;
- detallami qoplashga tayyorlash tannarxi, so‘m;
- detallar sirtiga qoplama yotqizish xarajatlari, so‘m;
- detallarga mexanik ishlov berish, nominal o‘ Ichamlami tiklash 
xarajatlari, so‘m.

---

Bu tenglama kengaytirib yozilganda quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: 
bunda:
$к» Syo» 
“ cletallami mos holda qoplama yotqizishga tayyorlash, 
qoplama yotqizish va mexanik 1
з
Ы
оу
berib, boshlang‘ ich oMchamlami tiklash 
xarajatlari, so‘m;
N, - sexda detallami ularga mexanik ishlov berishga tayyorlash va 
bevosita {зЫоу berish xarajatlari, so‘m;
hj - sexda bevosita detalga qoplama yotqizish xarajatlari, so‘m;
Nj va hj - mos holda detalni mexanik ishlov berishga tayyorlash, 
ishlov berish va qoplama yotqizish umumzavod bevosita xarajatlari, so‘m;
-
detalga qoplama yotqizishda ishlatiladigan ashyolar narxi, so‘m. 
N,, hp Nj, hj lar miqdori ishlab chiqarish ishchilarining maoshidan
normativlar bo‘yicha (K-1,5) foiz hisobida olinadi.
Ishlab chiqarishdagi ishchi kuchlarining narxi -quyidagicha boiadi:
5, = f/* + / * + + / „ , + ( / „ + /,„ 
bunda:
-
ishlab chiqarishdagi ishchilaming tarif stavkasi; 
t^, t^, t^ - har qaysi detalga sarflanadigan vaqt, mos holda detalni 
qoplama yotqizishga tayyorlash, qoplama yotqizish, mexanik ishlov berish 
vaqtlari.
3. Texnik-iqtisodiy mezon-jamlovchi mezon.
Tiklangan detal narxi quyidagicha baholanadi:
S t
u ^
y a
bunda:
Sj-detalni tiklash (ta’mirlash) narxi, so‘m;
Syj-yangi detal narxi, so‘m;
- uzoq vaqtga chidamlilik koeffitsiyenti (K=0,42-1,72)
4. Texnik mezon vaqtga chidamlilik koeffitsiyenti bilan tavsiflanadi va 
quyidagi fomrula bilan aniqlanadi:
bunda:
yeyilishga chidamlilik koeffitsienti (K^q0,7... 1,67)
- chidamlilik koeffitsienti (K^q0,6... 1,0)

---

к , - tuzatish kiritish koeffitsiyenti (К^ц0,8...0,9)
Texnologik mashina va jihozlami ta’mirlash jarayonida ulaming detal- 
larini qayta tiklashning maqbul usulini aniqlash uchun quyidagi jadvaldagi 
ma’lumotlardan foydalanish mumkin.
8-jadval