Yengil sanoat jihozlarini

kom plektlash asoslari
Detallami komplektlash (jamlash) mashinalami ta’miriash texnologjya- 
sidagj eng muhim jarayonlardan biri hisoblanadi. Komplektlash buyumlar- 
ni yig‘ ish uchim zarur bo‘lgan mos detallami tanlab butlashdan iborat De­
tallami butlashda quyidagi vazifalar hal etiladi:
- 
detallami, yig‘ma qismlami va butlovchi buyumlami to‘pIash, hisob- 
gaolish va saqlash, detallami nomi va soni bo‘yicha tanlab to‘plash, detal­
lami o‘lchamlari, vazni va o‘zaro muvozanatlanganligi bo‘yicha tanlash. 
Dastlabki ikki masala hal etilganda mashinalami yig' ish uchastkalarini zarur 
detallar bilan uzluksiz ta’minlash imkoniyati yaratiladi, binobarin, buyum­
lami ta’miriash jarayoni bir tekisda boradi.
Ta’miriash korxonalarida ham yangi, ham ta’mirlangan va zarur

---

о‘ Ichamli (joiz darajada yeyiigan) detallardan foydalaniladi. Shuning uchun 
ham detallami nazorat qilish va tanlash juda zarur ishdir.
Komplektlashdagi asosiy talab - qismlaraing aniq yig‘ilishini 
ta’minlashdan iborat bo‘lib, birikmalaming o‘lcham zanjiri texnik shartlar- 
ga javob berishi lozim. Bu talablami quyidagi lisullardabajarish mumkin:
1) ToHiq o*zaro alm ashinuvchanlik usuli. Bu usulda barcha de- 
talJaming o‘lchamJari zarur chetlashish chegarasida bo‘lishi lozim. Bu usuini 
uzluksiz ishlab chiqarish jarayonida va o ‘lcham zanjirlari qisqa (2-3 detal­
lardan iborat) bo*lgandaqo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi;
2) C h ala (qism an) o^zaro alm ashinuvchanlik usuli. Bu usul 
o‘Ichamlaming zaiur chetlashish chegarasi kengaytirilgandaqo‘llaniladi.
3) Rostlash usuli Detallami yig4shdayordamchi zveno ishlatiladi. 
Bu zveno yordamida zarur zarur chetlashish ta’minlanadi, yordamchi zveno 
sifatida kiruvchi vtulka, shayba, qistimia kabilardan foydalaniladi;
4) M ashinalarni yig‘ish. Mashinalami yig'ishjarayoni muhim ish 
hisoblanadi va mashinalami ta’mirlashda, ayniqsa, rezbali, taxtakachlana- 
digan, o ‘qdosh vaaylanuvchan birikmalami yig‘ishda ko‘p vaqt oladi. Bi- 
rikma bolt, gayka shplintdan iborat bo‘ladi.
Rezbali birikmalarma’lum kuchbilan yig‘ilishi kerak. Rezbali birik- 
maiami burabqotirishkuchinianiqlash uchun maxsusasbob-dinamometrik 
(kuch oMchagich) kalitlar ishlatiladi.
KomplektlashgayuboriladigandetalIaro‘lchamlari, zarur chetlashishlar 
va o^chamlaming kerakli chetlashish chegarasining kengligi jihatidan har xil 
bo‘ladi. Detallarqatorbelgilariga; o ‘lchamguruhlari vata’miro‘lchamlariga 
qarab komplektlanadi, bundan maqsad qo‘ shilmalaming zarur tirqish bilan 
yoki taranglik bilan yig‘ilishini ta’minlashdan iborat.
Detallaming qo‘shilmalardagi tirqishini texnik shartlarigajavob bera- 
digan qilib komplektlash kerak. Detallarta’miro‘lchamlari va vazni bo‘yicha 
komplektlanadi:
1) Detallarni oMchamlari b o ^ c h a komplektlash. Masalan: 1 >ta’mir 
o‘ Ichamli val 1 -ta’mir o‘lchamli o‘ng kiygiziluchi detallar bilan birga jdg^ilishi 
kerak (bular nominal oUchamli 1,2,3 va 4-ta’mir o‘lchamli bo‘ladi). Bun­
dan tashqari, ba’zi detallar zarur chetlashish chegarasi keng qilib tayyorlana- 
di, shuning uchun ular o‘lcham guruhlari bo‘yicha saralanadi.
2) Q ism larni yoki m ashinalarni yigMsh ish joylari uchun beigi-

---

langan detaUar ro^yxati bo^yicha komplektlash. Bu ishlar maxsus kom- 
plektlash uchastkasida bajariladi. Bu uchastka detallami qo‘yish uchim max­
sus uskunalar: stellajlar, tagliklar, ko‘chma aravachalar, komplektlash yash- 
iklari vakonteynerlarbilanjihozlanadi.
Detallami tanlashda komplektlash ro‘yxatidan foydalaniladi. Bu 
ro‘yxatda qism yoki agregatdagi detallar nomeri, nomi va soni ko‘rsatiladi. 
Tanlashda detallar idishlarga (korzina, yashiklar, komplektlash aravacha- 
lariga) solinadi. Bu idishlar detallar komplektini tashish va yigMsh joylarida 
ishlash uchun qulay bo‘lishi kerak.
Komplektlash bo‘limidaquyidagi ishlar amalgaoshiriladi:
1. Detallar komplektini ish joyida ro‘yxatga qarab tanlash.
2. Detallamitekshirishvata’m iro‘lchamlaribo‘yidiatanlash.
3. Detallami tekshirishvao‘lchamguruhibo‘yicha tanlash.
4. Detallami vaznibo‘yichatanlash.
5. Pitirlami tozalash va birikmalarga bir oz chilangarlik ishlovi berib, 
ulami bir-biriga moslash.
6. Shestemyalar komplektini tanlash va chiniqtirish.
7. Komplektlash bo‘limiga keltiriladigan detailaming sifetini umumiy 
tekshirish.
8. Komplektlash bo'limiga keltiriladigan vaolibketiladigan detallami 
hisobgaolish.
Bu ishlami bajarish uchun komplektlash bo‘limida mos ish joylari tash- 
kil etiladi. Chilangarlik ishlovini berish - moslash ishlarini chilangarlik -
mexanika sexida tashkil qilish mumkin. Bu ishlami sexda komplektlash 
bo‘limining ko^rsatmasi bo‘yicha bajarish kerak. Ishlov berib, moslangan 
detallar komplekti yigMlgan va belgilangan holda komplektlash boMimiga 
qaytariladi.
Komplektlash bo‘limi detallami qo‘yish uchun katakli shkaflar (stel­
lajlar) bilan jihozlanadi. Kataklar soni ro‘yxatdagi detallar soniga va 
ta’mirlash korxonasining ish dasturiga mos bo‘lishi kerak.
\ l g ‘ish sexining barcha ish joylariga detallar feqat komplektlash bo*limi 
orqali keltirilishi kerak. Bu bo‘limda keltirilgati va olib ketilgan detallar 
ro‘yxatga olib borladi.
Qismlar va agregatlami komplektlash turi detallami yaroqli-yaroqsiz- 
larga saralash va mashinalami yig‘ishning qabul qilingan tizimiga bog‘liq.

---

Masalan, yaroqli-yaroqsizlarga ajratishning uzel (noagregat) usulida detal- 
lami komplektlash va yig‘ ish har bir uzel (qism) yoki agregat uchim ayrim- 
ayrim holda bajariladi. Agar yaroqli-yaroqsiziai^a ajratish va yig‘ish ishlari 
detallami toMiq egasizlantirish tizimi bo‘yicha bajarilsa, bu holda uzellar 
(qismlar) ham egasizlantirilgan usulda qo‘ shilma detallami mos kelganlarini 
(selektiv) tanlab komplektlanadi.
Komplektlanadigan detallar uch xil: oddiy, selektiv va aralash usulda 
tanlanadi.
Oddiy komplektlashda qism yoki agregatning asosiy detaliga, 
qo‘shilmasidanomial tirqishhosil qilish imkonini berishi kerak.
Detallami selektiv tanlashda qo‘shilmadagi ikkala detaining 
o4chamlariga berilgan zarur chetlashishlar maydoni bir nechta bir xil oral- 
iq-largabo‘linadi, detallar esa shu oraliqlarga binoan o‘Icham guruhlariga 
ajratiladi.
Har qaysi oMcham guruhiga haqiqiy o‘lchamlar zarur chetlashishlar 
maydoni chegaralarida joylashgan detallar kiradi. Qo‘shilmalar, detallar, 
o‘lcham guruhlari, albatta, raqamlar, harflar, bo‘yoq va boshqalar bilan 
belgilanishi lozim.
Detallar o‘ Icham guruhlariga ulaming o‘ Ichamlarini o‘ Ichab yoki maxsus 
moslamalar va kalibrlar yordamida tekshirib saralanadi.
Detallami aralash usulda komplektlashda ikkala usuldan foydalaniladi. 
Juda muhim qo‘shiImalaming detallari selektiv tanlab, unchalik muhim 
bo‘lmagan qo‘shilmalaming detallari esa oddiy tanlab komplektlanadi. 
Detallami aralash tanlab komplektlash usuli ta’mirlash korxonalarida keng 
ko‘lamda qo‘llaniladi.