Yengil sanoat jihozlarini

8.4. Titrashdan muhofazalash qurilmalari va
ularning samaradorligi
Dempferlar, dinamik so‘ndiigichlarva titrash izolyatorlari birgalikda 
titrashdan muhofezalash qurilmalarini tashkil qiladi.
Inersion, elastik va dissipativ elementlardan tashkil topuvchi qurilma- 
lar passiv qurilmalardir. Akdv qurilmalar, ko'rsatib o‘tilganlaridan tashqari, 
mexanik bo‘lmagan elementlami o‘z ichiga oladi va odatda mustaqil en- 
ergiya manbaiga ega bo‘ladi. Titrashdan muhofazalash sistemasi samara- 
dcrligini titrashdan muho&zalovchi qurilmali mashinaning birorta o' ziga xos 
parametri qiymatini bunday qurilmasi boMmagan ob’ektning ayni shu 
parametri qiymatiga bo‘lish bilan baholash qabul qilingan. Bunday nisbat 
titrashdan muho&zalashning samaradorligi koeffitsiyenti deb ataiadi.

---

8.5. Mashina detallarini muvozanatlash
Muvozanatlash. Mashina vauskunalami ta’mMash texnologik jarayo 
niga nazorat-sozlash, о ‘ Ichamlarga yetiltirish, rostlash va texnikaning sifatli 
ta’mirlanishiga qaratilgan boshqa isMar kiradi. Muvozanatlash mashina va 
uskunalardagi aylanadigan qismlaming mexanik nomuvozanatligitii baitaraf 
edshga qaratilgan.
Nomuvozanat detallar va qismlar katta tezlikda aylanganda markaz- 
dan qochma kuchiarta’sirida mashinalami titrata boshJaydi, natijada pod- 
shipniklar tez aylanadi, birikmalar buziladi, ba’zi hollarda esa mashina sini- 
shi ham mumkin. Detallar va qismlaming muvozanat (disbalans) holatga 
bo‘lishiga aylanuvchi jism og‘iriik markazining aylanish o‘qiga nisbatan sil- 
jishi sabab bo‘ladi. Og‘irlik markazining siljishiga esa detal ashyosining 
notekis zichligi, notekis yeyilganligi, detallaming noaniq yig‘ ilganligi va 
boshqalar sabab bo^ladi.
Mexanik nomuvozanatlik natijasida podshipniklarga va aylanuvchi 
detallaming boshqa t^^anchlariga ta’sir etuvdii qo'shimcha dinamik kuchlar 
paydo boladi. Natijada paydo bo‘lgan titrashlar detallar qo‘shilmasining 
tez aylanishiga va mashina foydali quwatining pasayishiga sabab bo‘ladi. 
Shuning uchun mashinalami yig‘ ishdan oldin katta tezlikda aylanadigan 
detallartekshirili^ vamuvozanatlanishi lozim.
Muvozanatlash ikki turga, ya’ni statik va dinamik muvozanatlashga
bo‘linadi. Statikmu- 
vozanatlash detal 
og‘irlik maritazi - O, 
ning a^lanishmaikazi
- 0 , gamos kelmas-
O
m.
|
2
| 
r t 
J_X
ТГ
.m,
52-rasm. Detallami 
statik 
muvozanatlash 
sxetnasi 
1-detal; 2-prizma

---

ligi natijasidapaydo boigan nomuvozanatlik statik muvozanatlash yo‘li 
bilan bartaraf etiladi.
Nomuvozanat detal muvozanatlanme^an vazn (m) ta’sirida o‘zining 
aylanish o‘q chizig‘i ‘4D” atrofida buraladi va uning og‘ ir tomoni quyi holat- 
gakelibto‘xtaydi.
Detalni muvozanatlash uchun m vaznli toshni aylanish markazi О dan 
R masofada mahkamlash kerak. Tosh vazni m va masofa R ni shunday 
tanlash kerakki, bimda 
Rm^qRm^
sharti bajarilmasin.
Muvozanatlashda ko‘pincha detaining og‘ir tomonidan oz miqdorda 
metall olib tashlanadi (pannalanadi, frezlanadi). Odatda, unchalik uzun 
bo‘lmagan vanisbatdankattadiametrli detallar(shkivlar, maxoviklar, ishlash 
muftasining diskalari) statik muvozanatlanadi.
Dinamik m uvozanat Bo'yi diametriga nisbatan ancha uzun boigan 
detallar (tiraklar, vallar va kardanli vallar) ning nomuvozanatligi dinamik 
muvozanatlash yo‘li bilan bartaraf etiladi.
Faraz etaylik, detal diametral qaran^a-qarshi tomonda joylashgan m, 
va 
vaznli toshlar bilan statik muvozanatlangan. Detal O, markazi atro­
fida aylangandaqarama-qarshi yo‘nalgan ikkitamarkazdan qochma kuchlar 
J, va bo‘lib, bular / yelkada juft kuchlar hosil qiladi. Markazdan qochir- 
ma kuchlar ta’sirida moment paydo bo‘ladi. Bu moment detallami ta- 
yanchlardan chiqarishga intilib, ularda qo‘shimcha yuk hosil qiladi. Detal 
qancha uzun bo‘lsa, moment shunchalik katta bo‘ladi.
Detalni dinamik muvozanatlash (14-rasm) uchun m, va m
2
jihat- 
dan teng toshlar o*matiladi. M, va Mj momentni hosil qiladi. Bu mo­
m ent m, va ГП
2
vaznli toshlardan paydo bo‘lgan moment o ‘zaro bir-biri 
bilan muvozanatlashadi.
Dinamik muvozanatlashda detal egiluvchan tayanchlarda aylantirila- 
di. Tayanchlardan birining eng katta tebranishi amplitudasi o ‘lchanadi. 
Detalga vazni taxminiy tanlangan tosh biriktiriladi, so^ngra tosh vazni oz- 
ozdan o‘zgartirilib, bu tayanchning tebranishi yo‘qotiladi. Bu ishlar detai­
ning boshqa tayanchi uchun ham takrorlanadi.
Agar detal bir nechamarta ay lantirilganda bir holatda to‘xtasa, u sta­
tik muvozanatlangan hisoblanadi.

---

m ,J