|
to'qima ham deyiladi. 0 ‘lik to 'qim alar yig'indisiga quruq po'stloq
deyiladi. Q uruq p o 's tlo q tash q i m uhitning noqulay t a ’sirla rid a n
o ‘simlikni asraydi. 0 ‘rm on zonasida o'suvchi d arax tlarn in g quruq
po‘stlog‘ida lishayniklar, zam burug'lar, moxlar hayot kechiradi. Vaqt
o'tishi bilan b a ’zi daraxtlarda (tok, chinorda) to ‘kilib ketadi.
Asosiy to‘qima. Asosiy to ‘qima deb hosil qiluvchi to ‘qim adan vujudga
kelib, dum aloq parenxima hujayralaridan iborat bo‘lgan to ‘qim alarga
aytiladi. Bu hujayralar bir-biridan hujayralararo bo‘shliq bilan ajralib
turadi. Asosiy to ‘qima vazifasi o ‘zida ozuqa to ‘plash, o ‘sim liklarni
oziqlantirishdan iborat. Bajaradigan vazifasiga k o ‘ra, asosiy to*qimalar
bir necha xil bo‘ladi.
1. So‘ruvchi parenxima. Ildizning so‘rish zonasida bo'lib, ildiz tuklari
hamda birlamchi po‘stloqning yosh parenxima hujayralaridan iborat. Suv
va unda erigan mineral m oddalarni so'rib olib, m arkaziy silindrdagi
o'tkazuvchi to'qim aga yetkazib beradi.
2. Assimilyatsion parenxima yoki xlorenxima - xloroplastlari bo'lgan
asosiy to 'q im a assimilyatsion parenxima deb ataladi. Bu parenxim a
o'simlik barglarida, o 't o'simlik poyalarida daraxt o'simliklar poyalarining
birlamchi parenximasida, havo ildizlarida, yashil mevalaming hujayralari
fotosintezida ishtirok etadi.
3. G 'am lovchi parenxima bu - parenxima hujayralarida kraxmal,
yog', oqsil va vitaminlar kabi zaxira oziq m oddalam ing to'planishidir.
Bunday to'qim a urug'li o'sim liklarning hamma organlarida bor. H ar
xil qimmatli qo'shim cha oziq m oddalar mevalar tarkibida bo'ladi.
4. Suv g'amlovchi parenxima hujayralarida suv g'amlanadi. Bunday
to 'q im a la r q u rg 'o q ch ilik sh aro itid a o 'sad ig an kaktus, ag av a, aloe,
qizilsho'ra, qora saksovul kabi o'simliklarda uchraydi.
5. A erenxim a. H u jay ralararo b o 'sh liq lari k o 'p va keng b o 'lg an
parenxim aga aerenxima deyiladi. Aerenxima suv va botqoqliklarda
yashovchi o'sim liklar poya barg va ildizlarida yaxshi rivojlangan. Bu
to 'q im a h u ja y ra la ri o rasid a havo k o 'p to 'p la n a d i. U ning vazifasi
assimilyatsion to'qim ani kislorod bilan ta ’minlashdan iboratdir.
M exanik to 'q im a la r o'sim liklarni tik tu tib turishga m oslashgan,
shamol, yom g'ir kabi tabiat hodisalariga bardosh bera oladigan skelet
www.ziyouz.com kutubxonasi
sistemasi yo‘q, biroq o'simlik organlarida mexanik to'qim a tufayli tashqi
ta ’sirlarga javob beradi. M exanik to'qim aning vazifasi o'sim likka
mustahkamlik berishdan iborat. Mexanik to'qim alar uch xil bo'ladi:
1.
Kollenxima.
2.
Sklerenxima.
3.
Sklereid (toshsimon hujayralar).
Kollenxima mexanik to ‘qimasi parenximali tirik hujayralardan tashkil
topgan ikki pallali o'simliklar uchun xos bo'ladi.
Sklerenxima mexanik to 'qimasi esa proizenximali o'lik hujayralardan
tashkil topgan bo'lib, bir pallali o'simliklarga xos bo'ladi.
Sklereid mexanik to ‘qimasi qattiq, toshsimon hujayralardan tashkil
topgan bo'lib, ulaming hujayrasi po'sti qumtuproq moddasi singdirilgan
bo'ladi. Masalan, shaftoli, gilos, yong'oq danaklari, qamish bargining
chetki qismida uchraydi.
O 'tkazuvchi to'qim a vazifasi o'zidan suv va ozuqani o'tkazishdan
iborat, ya’ni suvda erigan mineral moddalami ko'tariluvchi oqim bargda
hosil bo'lgan fotosintez mahsulotlarini ildizgacha tushuvchi oqim o'tkazib
beradi. Bu vazifani o'tkazuvchi naylar, traxeidlar, traxeyalar, elaksimon
to 'rs im o n nay lar va u ning y o 'ld o sh h u ja y ra la ri b ajarad i. B ular
o 'sim lik la rd a b itta b o 'lm a sd a n bir nechta b o 'la d i va o 'tkazu v chi
bog'lam ni hosil qiladi. O'tkazuvchi bog'lam kelib chiqishiga ko'ra, ochiq
tugallanmagan va yopiq tugallangan bog'lamlarga ajraladi.
NAZORAT SAVOLLARI
1. To'qim a deb nimaga aytiladi?
2. To'qim alarning tasnifi.
3. Meristemalar va ulaming o'ziga xos xususiyatlari haqida gapirib
bering.
4. H osil qiluvchi, qo p lo v ch i, m exanik to 'q im a la r necha xil
bo'ladi?
5. O'tkazuvchi to'qim aning vazifalari nimalardan iborat?
6. Ajratuvchi to'qim aning o'sim lik hayotidagi roli.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
