Yem-xashak yetishtirish agronomiya asoslari

Silos va senaj tayyorlash  texnologiyasi.
Ishlab  chiqarish  amaliyotini  o'tish  davrida  silosbop  ekinlar  yetilgan 
bo'lib  silos  bostirish  ishlari  bajariladi.  Silos  bostirish  uchun  m avjud 
in s h o o tla r  ta y y o rla n a d i,  h a jm i  a n iq la n a d i.  S ilo sb o p   e k in la rd a n  
makkajo'xori  va jo'xori  sut-dumbul  pishish  davrida,  kungaboqar  savati 
g u llash ,  su d an   o 'ti  ro 'v a k la n is h   yoki  g u lla sh   d a v rid a   m axsus 
kombaynlarda  o'riladi,  o'rish  balandligi  5-8  sm  bo'lib,  o'rilgan  poyalar 
maydalanadi.  Maydalangan qismlaming uzunligi o'simlikning namligiga 
bog'liq.  Namligi  75  foizdan  yuqori  b o ‘lsa,  poyalar  8-12  sm  bo'linadi, 
namligi  70-75 foiz  bo'lsa  4-5  sm ga  bo'linadi va namligi  70 foizdan kam 
bo'lsa  poyalar  2-3  sm  ga  bo'linadi.  Bunday  qilishdan  maqsad  ozuqa 
unsurlarini  saqlab  qolishdir.
M aydalangan  silosbop  k o 'k at  silos  inshootlariga  navbatm a-navbat 
bostiriladi,  ustidan  traktor  yurgiziladi.  Siloslanadigan  k o 'k a t  havoda 
qolmasligi  lozim.  Silosning  sifatini  oshirish  uchun  tuz,  azotli,  fosforli 
m oddalar,  shirali  ozuqalar  qo'shiladi,  namligi  ortiqcha  bo'lsa  pichan 
yoki  soraon  qo'shiladi.  (15  foizgacha),  nam lik  kam   b o 'lsa  sersuvli
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ozuqalar  (ildizmevali,  tuganakmevali,  poliz  ekinlar)  qo‘shiladi  silosning 
usti  germetik  usulda  yopiladi.  U lardan  ikki  oydan  keyin  foydalanish 
mumkin.  Silosni  havo,  suv  va  past  haroratdan  saqlash  lozim.
Senaj silosdan namligi va o ‘simliklaming turlari bo‘yicha  farq qiladi. 
Senaj yem-xashak o'tlardan va donli ekinlarning boshoqlanish davrigacha 
tayyorlanadi.  Senajning  namligi  45-50  foizni  tashkil  etadi.  T alaba  shu 
ozuqalami  tayyorlash  texnologiyasini  mukammal  o‘zlashtirishi  lozim.
Pichan  tayyorlash  texnologiyasi.  Chorvachilik  ozuqalari  orasida  eng 
ko‘p tarqalgan va eng ko‘p ishlatiladigani pichandir. Pichanni tayyorlash 
qiyin  emas,  uni  saqlash  oson va  uni  faqat  suvdan  saqlash kerak.  Pichan 
bir necha  yil saqlanishi mumkin.  Pichan har xil ekinlardan tayyorlanadi. 
Yem-xashak  o ‘tlari  g‘unchalash  davridan  boshlab  gullash  davrining 
oxirigacha  o ‘rilishi  mumkin.  G 'unchalash  davrida  o ‘tlar  o ‘rilsa  sifati 
yuqori bo‘ladi,  oqsil va vitaminlar ko‘p bo'ladi.  Gullash  davrida o‘rilsa 
sifati  pasayadi,  ammo  hosil  yuqori  bo'ladi.  O 'tlarni  o 'rish   m uddati 
o'rim lar  va  yillar  davomida  o'zgarib  turadi,  bu  o'sim liklam ing  yaxshi 
rivojlanishini  ta ’minlaydi.
Pichan  oddiy  usulda  yoyiq  holatda  g'aram lanadi,  namligi  o'rtacha
17-20  foiz  bo'ladi.  Yangi  texnologiya  bo'yicha  zichlashtirilgan  pichan 
tayyorlanadi.  Bunday pichanni  transportirovka qilish ancha  qulay.
T alab a  pichan  tayyorlashda  qo'llaniladigan  m ashinalarni  yaxshi 
o'zlashtirishi  lozim.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Foydalanilgan  adabiyotlar
1.  H.  Atabayeva  va  boshq.  Yem-xashak  yetishtirish.  -   Т.:  «Mehnat»,
1997
2.  H.  Atabayeva  va  boshq.  0 ‘simlikshunoslik».  -   Т.:  «Mehnat»,  2000
3.  B.  Abdukarimov  va  boshq.  Dehqonchilik  asoslari  va  yem-xashak 
yetishtirish  -   Т.:  «Mehnat»,  1987
4.  Z.A.Artukmetov,  H.N.Otaboyeva.  Agronomiya  asoslari  va  yem-xashak 
yetishtirish.  -   Т.:  «Mehnat»,  2003
5.  Belolipov  I.  V.,  Sheraliyev.  A.,  Ahadova.  M.  A.  0 ‘rta  Osiyo  o ‘simliklari 
morfologiyasi.  -   SOP,  TIPO.  -   Т.:  1991.
6.  Burigin.  V.  A.,  Jongurazov.  F.  X.  Botanika.  -Т .:  « 0 ‘qituvchi»,  1977
7.  B.Vinogradov,  H.  O taboyeva,  A.  Dcmentcva.  R astenievodstvo  -Т .: 
«M ehnat»,  1987
8.  Kozmina  N.P.  Zemo  -   М.:  Kolos,  1969
9.  Kursanov.  V.  A.  Kamamiskiy  N.  A  va  bosh.  Botanika.  -Т .:  « 0 ‘qituvchi», 
1977,  I-  II  tom.
10.  M asterova  V .P .,  A nanina  N .N .  Y e m -x a sh a k   y etish tirish .  - Т .: 
« 0 ‘qituvchi»,  1977
11.  Hamdamov  I,  Shukrullaycv  P  va  boshqalar.  B otanika  asoslari.  -   Т.: 
«M ehnat»,  1990.
12.  A.  Hamidov.  0 ‘simliklar  geografiyasi.  -   Т.:  « 0 ‘qituvchi»,  1984.
13.  X oldarov.  X.  X ojim atov. 
К. 
X.  0 ‘z b e k is to n   o ‘sim lik lari.  - Т .: 
«O 'qituvchi»,  1992.
14.  S.  Shaxobiddinov.  0 ‘simliklar  sistematikasi.  -   Т.:  « 0 ‘qituvchi»,  1976.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Kirish
3
BIRINCHI  BO‘LIM.  Botanika faniga kirish............................................................4
O'simlik hujayralarining tuzilishi................................................................................ 4
0 ‘simliklar gistologiyasi asoslari............................................................................... 10
O'simliklarning  vegetativ a’zolari  va ularda uchraydigan shakl
o'zgarishlar  (metamorfoz)................................................................................... 16
0 ‘simliklaming generativ a ’zolari, ulaming tiplari va morfologiyasi......................20
O'simliklar  sistematikasiga  kirish.......................................................................... 24
Geobotanikaga  kirish  (fitotsenoz,  agrofitotsenoz).................................................. 31
O'simliklar ekologiyasining asoslari, ekologik omillar haqida
tushuncha.  Iqlim  omillari.................................................................................... 34
Edafik,  biotik  va  antropogen  om illar....................................................................... 38
O'zbekiston  o'simliklarini  muhofaza  qilish...........................................................41
IKKINCHI  BO‘LIM.  Agronomiya  asoslari............................................................47
Tuproqshunoslik  asoslari..........................................................................................47
Agrokimyo  asoslari.................................................................................................... 52
Dehqonchilik  aso slari................................................................................................57
UCHINCHI  BO‘LIM.  Yem-xashak yetishtirish.................................................... 65
Ozuqa 
tu rla ri 
va sifat 
Ko‘rsaTK ichlari
........................................................................ 65
Xashaki  donli  va don-dukkakli ekinlar.................................................................. 71
Donli o‘simliklaming rivojlanish davrlari................................................................73
B ug'doy....................................................................................................................... 77
A rpa....... ......................................................................................................................85
Javdar va tritikale....................................................................................................... 89
Suli................................................................................................................................92
M akkajo'xori.............................................................................................................. 94
Jo‘xori...........................................................................................................................98
T ariq ..........................................................................................................................   104
DonnduKKaidi etrinlar
................................................................................................   106
No‘x a t.................................................................... ....................................................  109
Soya............................................................................................................................  110
Ko‘k  no‘x a t ...............................................................................................................   115
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shirali ozuqa olinadigan xashaki  tuganak mevalilar, ildizmevalilar,
poliz  va silosbop ekinlar................................................................................... 117
Topinambur (yer  n o k i)............................................................................................  125
Ildizmevali ekinlar...................................................................................................127
Xashaki lavlagi.........................................................................................................   128
Xashaki sabzi............................................................................................................   130
Xashaki  sholg'om ....................................................................................................   132
Xashaki poliz ekinlari...............................................................................................  134
Silosbop  ekinlar........................................................................................................   137
K ungaboqar.............................................................................................................   137
R aps...........................................................................................................................  141
Xashaki  karam .........................................................................................................   142
Yem xashaK 
0
‘tla r i...................................................................................................   143
Yem- xashak o'tlarining umumiy  tavsifi................................................................   143
Ko‘p  yillik  dukkakli  o 't l a r ....................................................................................  144
Beda...........................................................................................................................  144
Qizil sebarga..............................................................................................................  149
B argak.......................................................................................................................151
Qashqarbeda.............................................................................................................  152
Bir yillik dukkakli o 'tla r...........................................................................................  154
Shabdar (Eron  sebargasi)........................................................................................  154
Bersim (Misr sebargasi)............................................................................................ 155
Ko‘p  yillik  qo'ngirbosh  o 'tlar...............................................................................156
Oq  so 'x ta..................................................................................................................  157
Erkak  o‘t ............................................................................................. ....................   158
Qo‘ng‘irbosh.............................................................................................................  158
Ko'p 
0
‘rimli  m astak...............................................................................................   159
Sudan  o 't i ..................................................................................................................   159
Qo‘ng‘irboshli  o'tlarning  morfologiyasi...............................................................   161
Sudan  o‘t i .................................................................................................................   161
Oq  so 'x ta..................................................................................................................   161
Q o‘ng‘irbosh.............................................................................................................   162
Ko'p  o'rimli  m astak................................................................................................  162
Yaylov  va  pichanzorlar..........................................................................................   163
Tabiiy  yaylovlarni  hisobga  olish...........................................................................   165
Yaylovlarni  yaxshilash.............................................................................................166
Madaniy sug'oriladigan yaylovlar barpo etish.......................................................   167
Yaylovlarni  parvarishlash........................................................................................   168
Yaylovlardan  foydalanish  tartibi.............................................................................   169
Yashil  konveyer........................................................................................................   171
Yashil konveyer tizimlari..........................................................................................   173
Ozuqalami  tayyorlash  texnologiyasi....................................................................  176
Pichan  tayyorlash  texnologiyasi.............................................................................   176
Silos va senaj tayyorlash  texnologiyasi....................................................................   179
O'quv  amaliyotining  dasturi....................................................................................   184
Yem-xashak  yetishtirish............................................................................. ..............   184
Foydalanilgan  adabiyotlar........................................................................................189
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

BOTANIKA.  YEM-XASHAK  YETISHTIRISH. 
AGRONOMIYA  ASOSLARI
Muharrir 
Ma’mura QUTLIYEVA
Badiiy  muharrir 
Bahriddin  BOZOROV
Tex.  muharrir 
Yelena DEMCHENKO
Musahhih 
Maqsuda XUDOYOROVA
Kompyuterda  sahifalovchi 
Feruza BOTIROVA
Bosishga 28.04.2008 y.da ruxsat etildi. Bichimi 60x84 1\16. 
Bosnia  tobog'i  12,0. Shartli bosma tobog'i  11,60. 
Adadi  1000 nusxa. Buyurtma №  128.
Bahosi kelishilgan  narxda.
«Yoshlar  matbuoti»  bosmaxonasida  bosildi. 
100113. Toshkent,  Chilonzor-8, Qatortol  ko'chasi, 60.
Murojaat  uchun  telefonlar:
Nashr bo'limi -  368-36-89;
Marketing bo'limi -  128-78-43 
faks — 173-00-14; e-mail: [e-mail]
www.ziyouz.com kutubxonasi