Yem-xashak yetishtirish agronomiya asoslari

Partenokarpiya -  urug'siz  mevalaming  hosil  bo'lishidir (uzum,  anjir, 
m andarin,  limon).  Sun’iy  yo‘1  bilan  urug'chi  tumshiqchasi  kuydirilsa 
partenokarp  meva  hosil  bo'ladi.
U ru g ‘
G u lli  o 's im lik la rn in g   h ay o tiy   sikli  d av o m id a  u ru g 'n in g   unib 
chiqishidan  voyaga  yetgan  o'sim likda  yangi  urug'  paydo  b o ig u n ch a 
barcha  asosiy  organlar  shakllanadi.  U ru g 'd an   urug'  hosil  bo'lguncha 
o 'tg a n   bu  hayotiy  sikl  davr  ontogenez  y o k i  o 'sim lik  organizmining 
individual rivojlanish  davri  deb  ataladi.  Gulli  o'simliklar  ontogenezining 
davom iyligi  b ir-b irin ik id an   k a tta   farq   qilishiga  q aram ay ,  h a r  b ir 
individning  hayoti  urug'ning  unib  chiqishidan  boshlanib,  urug'  hosil 
b o 'lish i  bilan  tu g allan a d i.  U ru g 'n in g   unib  chiqishi  y a ’ni  m u rtagi 
rivojlanishi  uchun  alb atta,  zaxira  oziq  m o d d alar  bo 'lishi  shart.  Bu 
moddalarning  vazifasi  urug'ning  rivojlanayotgan  murtagini  oziqlantirib 
turishdan  iborat.  Chunki  bu  vaqtda  m urtak  hali  tashqaridan  oziqlana 
olmaydi, shuning uchun gulli o'simliklarning har bir urug'ida m urtakdan 
tashqari alohida  to'qim alarida endosperm yoki peresperimda zaxira oziq 
m oddalar  to 'p lan ad i.  Persperm  u ru g '  k u rtakning  nusellusidan  hosil 
b o 'la d i.  U n d a  z a x ira   m o d d a la r  k o 'p ,  p ersp erm   b a ’zi  b ir 
chinniguldoshlarda  uchraydi.  Ularning  tarkibida  odatda,  kraxmal  ko'p, 
oqsil  kam  bo'ladi.  Zaxira  oziq  m oddalar  m urtakning  to'qim alarida  va 
qisman urug'  pallalarida  hosil  bo'ladi.  U rug'ning zaxira  oziq moddalari 
ug lev o dlar,  lipid,  oq sild an   ib o ra t.  B u la rd an   ta sh q a ri  v itam in lar, 
fermentlar,  anorganik  m oddalar  bo'ladi,  b a ’zi  o'sim liklarda,  masalan, 
dukkakdoshlar (mosh, loviya, no'xat) urug'ida asosan oqsil, g'alladoshlar 
(b u g 'd o y ,  ja v d ar,  sholi)  donida  uglevodlarning  kraxm al  shaklidagi 
hosilalari  ko 'p  bo'ladi.  G o'za  chigiti,  yeryong'oq,  kanakunjutda  moy 
k o 'p   bo'ladi.  Shuni  aytish  kerakki,  m oylar  zaxira  oziq  m oddalarning
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

eng  k o ‘p  kalloriya  beradigani  hisoblanadi.  M asalan,  1  gr  uglevod 
yonganda  4200  kal,  1  g  oqsil  yonganda  4400  kal,  1  gr  moy  yonganda 
9500  kal  issiqlik  chiqadi.
U rug‘ tiplari quyidagicha bo'ladi: perspermli urug‘, endospermli urug1, 
endospermsiz  urug*.
1. Perspermli urug ‘lar.  U rugiarida persperm yaxshi rivojlangan, zaxira 
m oddalar  urug*  kurtakning  nuselluss  hujayralarida  to'plangan  bo'lsa, 
perspermli  urug'  deyiladi.  U lar  chinniguldoshlar  («Caryophlaceae»), 
sho'radoshlar  («Chenopodiaceae»)  oilasining  vakillarida  uchraydi.
2.  Endospermsiz  urug‘lar.  M urtak  unib chiqishi  uchun  kerak  bo'lgan 
oziq  m oddalar  m urtakning  o'zida,  ya’ni  urug'  pallalarida  to'plansa, 
endospermsiz urug'lar deyiladi. Ular murakkabguldoshlar («Asteraceae»), 
d u k k a k d o s h la r  (« F ab ace ae» ),  q o v o q d o sh lar  (« C u cu rb itaceae» ) 
oilalarining  vakillarida  uchraydi.
3.  Endospermli  urug'lar.  U rug'da  murtak  unib  chiqishi  uchun  kerak 
b o 'lg a n   oziq  m o d d a lar  m axsus  g'am lovchi  to 'q im a   -   endosperm a 
to 'p la n s a ,  en dosperm li  u ru g '  deyiladi.  B u larg a  q o 'n g 'irb o s h la r, 
ituzumdoshlar,  soyabonguldoshlar  oilasining  vakillari  kiradi.
NAZORAT  SAVOLLARI
1
.  Gulning  kelib  chiqishi,  tuzilishi  va  vazifalari.
2.  Gulning  to 'g 'ri,  qiyshiq  tuzilishi  va  gul  o 'm id a  joylashishini
tushuntirib  bering.
3. To'liq va noto'liq gullar haqida m a’lumot bering.
4. Monopodial, simpodial shoxlanuvchi to'pgullam ing bir-biridan
farqi.
5. Mevalar va ulam ing tasniil.
6. Urug'ning tuzilishi va tiplari.