«Yangiyo‘l Poligraf Servise» Tashkent – 2017 A. S. Sagdullaev, V. A. Kosteckiy Áyyemgi dúnya tariyxí

eramızǵa shekemgi 
IX-VIII ásirlerge tiyisli
.
Jámiyetlik dúzim
Temir qurallardıń keń tarqalıwı miynet 
ónimdarlıǵın arttırdı. Bul óz gezeginde is-
lep shıǵarıwdıń jáne de rawajlanıwına imkan 
jaratıldı. 
Q
áwim-urıw aqsaqallarınıń tásiyri kúshe yip, 
abıroyı arta basladı. Turaqlı áskeriy qara ma-
qarsılıqlar nátiyjesinde qáwimlerdiń awqam ları 
payda bola basladı. Bul awqamlarǵa áskeriy 
sárdarlardan saylanǵan adamlar basshılıq 
qıldı, jámáátler bolsa 
áskeriy demokratiya 
tártipler tiykarında jasay basladı. Temir ásiri 
baslarında orta Aziyada jasawshı xalıqlar tórt 
toparǵa bólindi:
 ruwxaniyler, áskerler, diyxan
-
lar, ónermentler.

---

27
Temirden 
islengen qanjar 
hám qın. 
B.e.sh. 
I mıńjıllıq
Temir pishaq. 
B. e. sh.
VII-VI ásirler
e. sh. XIV–XIII ásirler – xettler (Kishi Aziya) 
birinshi bólip temir den miynet quralların 
islegen
e. sh. IX–VIII ásirler – Orta Aziyada temir-
den islengen daslepki ilk miynet quralları
urıwshılıq jámááti – qońsıshılıq jámááti
askeriy demokratiyaǵa ótiw
«Avesto»: nmana, vis, varzana, zantu, 
daxyu
Tayanısh konspekt
→
→
→
→
→
Este saqlań!
Jámiyetlik 
dúzimnin’ 
rawajlanıwı
: 
alǵashqı 
topar 
→ 
urıw 
jámááti 
→ 
→ 
qáwim 
→
 
→ 
qáwimler 
awqamı.
Orta Aziyada jámiyettiń negizi «
nma
-
na
» dep atalıwshı úlken patriarxal shańaraq 
bolǵanın «Avesto»dan bilip alamız. Bir neshe 
«nmana»lar urıw jámááti – «
vis
»ti qurǵan. 
Aymaqlıq qońsılıq jámááti bolsa «
varzana
» 
dep atalǵan. Bunday jámáátler qáwimge – 
«
zantu
»ǵa birlesken. Óz aymaǵın qorǵaw ushın 
bir qansha qáwimler awqamǵa – «
daxyu
» ǵa 
jámlesken. Aziyada temir ásirine ótiw dáwir-
inde jámááttiń dúzilisi sonday bol ǵan.