Yangiasr avlopi

346

Jek  London

sabrsizlik  bilan  kutar,  ulaming  Martin  bexabar 

bolgan yana nimalami kitoblardan va hayotdan 

o'rganganlarini bilishga oshiqardi.

Ruf  unga  qarab-qarab  qoyarkan,  xolavach- 

chalari bilan juda bahuzur suhbatlashayotgani- 

ni ко‘rib benihoya taajjublanar,  sevinardi.  Mar­

tin  chindan  ham  o'tirgan  choglda  o'zini  juda 

xotirjam his  qilardi.  Chunki u ul-bulni  ag‘darib 

yuborishdan  xavotir  olmasdi.  Ruf  ikkala  xola- 

vachchasining  ham  bama’ni  va  ajoyib  suhbat- 

dosh  ekanligini bilardi,  shuning uchun uyquga 

yotayotganida,  ulaming  Martin  haqida  aytgan 

maqtovlarini eshitib taajjublandi.  Martin esa o‘z 

ulfatlan davrasida o‘taketgan  askiyachi va bar- 

cha kechki yig'inlarda hamda yakshanba kungi 

dala  sayillanda yig‘ilganlarning joni dili bolish- 

ga  odatlanib  qolgan  edi,  shunga ko‘ra kutilma- 

ganda bu yerda ham vaqtichoglik qilish va pay- 

rov so zlami ishlatish mumkinligini sezdi.  Go“yo 

muvaffaqiyat homiysi uning orqasida turganday 

va  gaplanni  ma’qullab,  yelkasiga  qoqayotgan- 

day tuyulardi;  mana shuning uchun ham Mar- 

tin  hech  tortinmasdan  kular,  boshqalarni  ham 

kuldirardi.

Yiglnning oxirida Ruf qo'rqqan voqea yuz ber- 

di.  Martin professor Kolduell bilan suhbat qilar­

di,  u  qollanni  paxsa  qilib  gapirmasa  ham,  Ruf 

uning ко zlanni boshqacha chaqnay boshlagani- 

ni,  ovozi  asta-sekin  balandlashib,  yonoqlariga 

qon yugura boshlaganini diqqat-la kuzata bosh­

ladi. 0 ‘zini tuta olmaydigan va g'ayratini bosa ol- 

maydigan  Martin vazmin  tabiat yosh professor- 

ning tamomila aksi edi.

---

Martin Iden

347

Lekin Martin endi sirtqi odob qoidalari 

oyiamay  qo^ygan  edi.  U  hamsuhbatining  naqa- 

dar  malumotli  va  har  tomonlama  tahsil  olgan 

kishi  ekanligini  darhol  payqadi.  Buning  ustiga, 

professor  Kolduell  Martinning  ingliz  filologiya- 

si  muallimlari  haqidagi  umumiy  tasawuridagi 

odamga aslo o‘xshamasdi. Martin professomi o‘z 

ixtisosi  mavzuidan  gap  ochishga majbur  qilish- 

ni juda istardi,  professor awaliga gapni boshqa 

tomonga  burishga  urinib  ko'rgan  bolsa  ham, 

Martin  oxiri  o‘z  istagiga  erishdi.  Nima  sabab- 

dan  oltirishlarda  har  kimning  o‘z  kasbi  haqida 

gapirishi  nomatlub  deb  hisoblashlariga  Martin 

tushunmasdi.

-  

Axir bu bema’nilik-ku,  -  degan edi u Rufga 

bundan bir necha kun ilgari, -  nimaga har kim 

o‘z  kasbi  kori  to‘g‘risida  suhbatlashishi  mum­

kin emas? Bas, har kim o‘zining kuchli tomonini 

ko‘rsata olmas ekan, unda nima uchun odamlar 

to'planishadi? Inson doim nimaga ko'proq qiziq- 

sa, uning asosiy mashg4iloti nima bolsa, o‘z ha- 

yotini nimaga baglshlagan bolsa, nimani o^lasa 

va hattoki kecha-yu kunduzi nimani orzu qilsa, 

u  ana  shu  sohada  hammadan  kuchli  boladi. 

Chunonchi,  mister Betler kiborlar orasida rasm 

bolgan  odatga  rioya  etib,  birdan  Pol  Verleya 

haqida,  nemis  dramasi  haqida yoki  d’Annunsio 

romanlari  haqida  o‘z  fikrlarini  izhor  qilib  qoldi 

deb faraz qiling.  Hammaning yuragi siqilib olar- 

di.  Masalan,  men  agar  mister Betlerning gapla- 

rini  eshitishni  istasam,  uning  huquqshunoslik 

haqida  gapirishini  afzal  ko'rardim.  Bu  sohada 

unga hech kim teng kela olmaydi, umr esa qisqa,

haqida

---

348

Jek  London

shuning uchun  men  hamisha  odamlardagi  eng 

yaxshi jihatlami o'rgangim keladi.

-  Biroq, -  deb e’tiroz bildirgan edi Ruf, -  ham­

ma  uchun  bir  xilda  qiziqarli  bolgan  mavzular 

ham bor.

-  Yo‘q,  bu masalada  siz yanglishdingiz,  -  deb 

Martin ham e’tiroz bildirgan edi, -  deyarli har bir 

kishi, har bir guruh o'zidan yuqoriroq tabaqadagi 

odamlarga taqlid qiladi. Jamiyatda eng oliy taba- 

qadagilar  kimlar?  Ishyoqmaslar,  badavlat  ish- 

yoqmaslar.  Odatda ular biror ish bilan mashg'ul 

bolgan odamlar biladigan narsalar haqida hech 

qanday  tasawurga  ega  emaslar.  Ular  bunday 

narsalar  to‘g‘risida  suhbatlashishdan  zerikadi- 

lar,  ana  huning  uchun  ham  ko'pchilik  ichida 

har kimning kasb-kori haqida  suhbat  qurishini 

«adabsizlik»  deb jar  soladiiar.  Ayni vaqtda,  ular 

odamlaming suhbat mavzuini ham tayinlab be- 

radilar.  Yangi opera, yangi romanlar,  karta,  bil- 

yard o'yinlan, kokteyl ichimliklari,  avtomobillar, 

yaxtalar,  ot  ko‘rgazmalari,  ov,  baliq  tutish  va 

hokazolar  haqida,  ya’ni,  sezyapsizmi,  ishyoq- 

maslarga yaxshi  tanish  bolgan jamiki  narsalar 

haqida suhbat qurish mumkin emish... Aslini ol- 

ganda,  shuning  о zi ishyoqmaslaming kasb-ko- 

ridir. Hammadan qizig'i shundaki, dono odamlar 

yoki  o'zlanni  dono  deb  hisoblashlarini  istagan- 

lar bunday paytda tentak va yalqovlarning rayi- 

ga itoat  etadilar.  Lekin menga qolsa,  odamning 

faqat eng yaxshi jihatlanni o'rganishni istardim. 

Buni  siz  har  kimning  kasb-kori  ustidagi  suh­

bat  deysizmi,  nazokatsizlik  deysizmi,  nima  deb 

atasangiz atayvering, menga baribir.

---

Martin Iden

.349

Ammo Ruf Martinni tushunmasdi. Rasm 

bolib  qolgan  narsalarni  qoralashini  uning  qay- 

sarligi va sarkashligidan deb bilardi.

Har holda,  Martin o‘zining jiddiyligi bilan pro­

fessor  Kolduellni  qiziqtirib  qo'ydi,  uni  o'ziga ta- 

nish mavzuda gap ochishga majbur etdi. Ruf ya­

qin kelganda, Martin gapirayotgan edi:

-  Lekin  siz  Kaliforniya  dorilfununida  bunday 

safsatani  bayon  etishga  jur’at  eta  olmasangiz 

kerak?

Professor Kolduell yelkasini qisdi.

-   Har  bir  nomusli  soliq  tolovchi  kishi  biroz 

siyosatchi  bolishi  kerak.  Sakramento21  bizga 

mablag‘  ajratadi,  shunga  ko‘ra,  Sakramentoni, 

universitet  ma’muriyatini,  partiya  matbuotini, 

aniqroq qilib aytganda,  ikkala partiya matbuoti­

ni e’tiborga olishga to‘g‘ri keladi.

-   Bu  tushunarli,  lekin  sizning  holingiz  nima 

kechadi? -  dedi Martin. -  Siz o'zingizni qirg'oqqa 

otib yuborilgan baliqday his qilishingiz kerak!

-   Bizning  universitetimiz  hovuzida  menga 

o'xshaganlar  juda  kam  uchraydi.  Ba’zan  men 

chindan ham o‘zimni qirg‘oqqa uloqtirilgan baliq­

day his qilaman va Parijning biron yerida no'noq 

qalamkashlar  orasida  yoki  lotin  kvartalining 

serto'polon  ahli  orasida  o‘zimni  birmuncha  du- 

rustroq  va  erkinroq  his  qilgan  bolardim  deb 

о у  lay boshlayman.  O'shanda men eng arzonba- 

ho  restoranlarda  ovqatlanib,  klaret  ichardim-u, 

koinot  haqida  benihoya  dadil  mulohazalar  yu- 

ritardim.  Ba’zida  o'zimga  o‘zim  radikal  tabiat 

odamdek  tuyulaman.  Biroq,  afsuski,  hali  men