Yangiasr avlopi

Olni  eshik  tomon  yo‘naldi-yu,  lekin  to‘x tab, 

oxirgi gaplarini aytdi:

-  

Martinni  o‘z holiga qo“ying,  Ruf.  Unga nima 

kerakligini  o‘zi  yaxshi  biladi.  Qarang,  qancha- 

dan-qancha  narsalarni  bilib  olibdi.  B a’zan, 

o'zimni  oyiasam,  xijolatdan  qizarib  ketaman. 

Bizning  lotin  tili,  fransuz  tili,  eski  ingliz  tilini

•

*

Jek  London

----------------------------- --------------------------------- —

---

Martin  Iden

173

bilishimizni,  bizdagi madaniyat deb 

koniyatni  mustasno  qilsak,  u  hozir  ham  hayot 

haqida,  hayotda  insonning  tutgan  o‘rni  haqida 

Artur,  Norman,  men  yo  sizdan  ancha-muncha 

ko'proq biladi.

-  Lekin  Ruf  mening  muallimam,  -   deb  oliy- 

janoblik  bilan  e’tiroz  bildirdi  Martin,  -   nimaiki 

o'rgangan bolsam,  hammasi Ruf tufayli boldi.

-  Safsatani  qo^ing!  -   Olni  Rufga  allaqanday 

badxohlik  bilan  qaradi.  -   Siz  hali  Spenserni 

ham  Rufning  maslahati  bilan  o'qidim  dersiz? 

Ishonib  bo'pman!  Men  Sulaymon  podshoning 

olmos  konlari  haqida  qancha bilsam,  Ruf ham 

Darvin  va  tadrijiy  takomil  haqida  shuncha  bi­

ladi.  Esingizdami,  bir  necha  kun  muqaddam 

siz Spenserning g‘ayri muayyan,  ilg‘ab bolmay- 

digan narsalar va hamjinslik haqida aytganlari- 

ni  sharhlab,  hammamizni  esankiratib  qo*ygan 

edingiz.  Shuni  Rufga izohlab  bering-chi,  ko'ra- 

siz, gapingizga tushunarmikin, yo'qmi. Bu, men 

sizga  aytsam,  «madaniyat»  emas!  Xullas,  Mar­

tin, agar lotin tilini yodlaydigan bolsangiz, sizga 

hurmatim qolmaydi.

Martin bu suhbatga maroq bilan quloq solar- 

kan,  ayni  vaqtda,  yuragiga  allaqanday  g'ashlik 

tushdi. Gap talim va darslar haqida, ilm haqida- 

gi ibtidoiy malumotlar to‘g‘risida borardi;  shun­

ga  ko'ra,  munozaraning  maktab  bolalariga  xos 

bir  ohangda  borishi,  Martinni  hayajonga  sol- 

gan ulkan masalalarga aslo  mos  tushmasdi,  bu 

masalalar  uni  hayotiy  hodisalarning  barchasi- 

ga  mahkam  yopishib  olishga  majbur  qilardi  va 

o'zining  uyg'onib  kelayotgan  qudratini  sezishi

atalgan im-

---

174

_____________ 

j e k  London

butun  vujudini  titratib  dahshatga  solardi.  U 

xayolan  o‘zini  nomalum  bir  mamlakat  sohiliga 

chiqarib  tashlangan  shoir  bilan  qiyos  qilardi;  u 

shoir  tevarak-atrofidagi  go'zal  manzaradan  qat- 

tiq  ta’sirlangan-u,  bu  go‘zallikni  yerli  yowoyi 

xalq  tilida  tarannum  qilishga  behuda  urinardi. 

Martin ham shunday ahvolda edi. U o‘z vujudida 

ulkan jahonshumul haqiqatni o‘rganishga kuchli 

intilish hissi borligini sezardi, lekin buning o‘mi- 

ga,  «Lotin tilini o'rganish kerakmi, yo'qmi» degan 

mavzuda  go‘daklarga  xos  mojaroga  quloq  solib 

o'tirishi lozim edi.

-  Qay go‘rdan chiqdi bu lotin tili? -  derdi u shu 

kuni  kechqurun  ko'zgu  oldida  turib  o‘ziga  o‘zi 

tikilarkan,  -   oliklar  olikligicha  qolaversin.  Ular 

bilan necha pullik ishim bor? Go‘zallik abadiy va 

doimo  barhayot.  Tillar  esa yaratiladi va yo‘qolib 

ketadi.  Ular oliklar hokidir.

Shu  asnoda  o‘z  fikrlarini  chiroyli  ifodalash- 

ga o'rganganini  o“ylab  qoldi va o'rniga yotarkan, 

nima.  sababdan  Rufning huzurida  shu  qobiliya- 

tini  ishlata  olmaganini  bilishga  urindi.  Qizning 

huzurida u maktab bolasiga aylanib qolar va shu 

maktab bolasi tili bilan gapira boshlardi.

-   Fursat  beringlar  menga,  -   dedi  u  ovozini 

chiqarib, -  menga faqat fursat beringlar!

Vaqt! Fursat!  Bu uning doimiy iltimosi edi.