---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Martin Iden
161
bo'sh vaqtlarida yasab, shisha idishlarga
qo“yadigan kemalarning jajji modellari singari
aniq va batartib olamning har bir qismini, Mar
tinning hayratga tolgan ko'zlari oldida yaqqol
gavdalantirdi. Bu yerda favqulodda va tasodifiy
narsalar yo‘q edi. Hamma narsa qonunga asos-
langan edi. Shu qonun boyicha qush uchardi;
aynan shu qonunga ko‘ra shaklsiz bir plazma qi-
mirlab, tolg'ana boshlardi, uning qanot va pan-
jalari о‘sib chiqardi, natijada qush paydo bolardi.
Martin o'zining ongli hayoti davomida ilm
cho'qqilarini birma-bir egallay boshlagan va
endi eng yuksak cho'qqiga chiqqan edi. Bir-
dan u buyumlarning sehrli mohiyatini angla-
di va shu ong uni mast qildi. Kechalari uyquda
ajoyib tushlar ко‘rib, xudolar orasida yashardi.
Kunduzlari esa shabko'r singari tentirab yurar,
olazarak ko'zlari oldida faqat Spenserning Mar
tin uchun kashf etgan dunyosi namoyon bolardi.
Ovqat paytida dasturxon tepasida har turli ikir-
chikir gaplami va mojarolami eshitmas, chunki
uning miyasi, o‘zi shohidi bolgan hamma nar
salar o'rtasidagi aloqa sababini aniqlash bilan
mashg'ul bolib, tinmay astoydil ishlardi. U likob-
chada yotgan go'sht bolagida quyosh nurlari
quwatini ko‘ra bilar va teskari tartib bo^icha,
jamiki o'zgarishlarni tasawur qilish orqali shu
nurlarni million mil masofada turgan manbaiga-
cha kuzatib borardi, yoinki xayolan shu yolda
davom etib, qollarining muskullarini harakatga
keltirib, shu go‘sht bolagini qirqishga majbur
etuvchi kuch haqida va muskullarga farmon
beruvchi miyasi haqida o“ylar, eng oxir, aynan
162
Jek London
shu quyosh shulalarining quwati o‘z miyasida
ham mayjud ekanligini aniqlardi. Martin shu qa
dar o'yga tolib ketgan ediki, Jimning: «Bola faqir,
esdan ayrilibdi», deb g'oldiraganini eshitmadi,
opasining xavotirlanib qaraganini payqamadi,
barmog'ini bir necha bor peshanasiga olib borib,
ma’nodor qilib aylantirib qo^gan Bernard Xig-
ginbotamga parvo ham qilmadi.
Barcha ilmlaming bir-biriga bogliq ekanligi
Martinni hammadan ko'proq taajjublantirgan
edi. U hamma vaqt ham ilmga o‘ch edi, lekin u
egallagan ilmlar, xotirasining alohida-alohida
hujrasiga joylanardi. Shunga ko‘ra, bir hujrada
dengiz safari haqida juda ko‘p bolak-bolak malu-
motlar, boshqasida esa ayollar haqida malumot-
lar yig'ilgan edi. Biroq bu ikki hujra bir-biriga
boglanmagandi. Asab kasaliga mubtalo bolgan
ayol kishi bilan toTonda qolgan kema o'rtasida
aloqa bolishi mumkin deb aytilsa, bu fikr Mar-
tinga bema’ni va mumkin bolmagan narsadek
tuyular edi. Lekin Gerbert Spenser yolg‘iz bu-
ning bema’niligini emas, balki aksincha, bu ikki
hodisa o‘rtasida munosabat bolmasligi mumkin
emasligini unga isbotlab berdi. Dunyoda ham
ma narsa - cheksiz fazodagi eng yiroq yulduzdan
tortib, to inson oyog'i ostida yotgan qum zarra-
chasigacha - hamma narsa bir-biriga bogliqdir.
Martin uchun bu bitmas-tuganmas taajjub
manbai ediki, u endi hamma vaqt shu sayyora-
dagi emas, boshqa sayyoralardagi narsalar va
hodisalarning ham munosabatini aniqlash bi
lan band boldi. U tamomila bir-biriga zid nar-
salarning uzundan-uzoq ro^xatini tuzar va to