Yangiasr avlopi

0 ‘N TO‘RTINCHI BOB

Martin  Rufni  sevishiga  qaramay,  lotin  tili­

ni  o'rganishdan  voz  kechdi.  Ammo  Olni  bergan 

maslahatlarning bunga daxli yo‘q edi. Vaqt uning

---

Martin Iden

175

uchun misoli pulday zarur narsa edi, lotin 

ko'ra  muhimroq  bolgan  ancha-muncha  fanlar 

Martinning  e’tibor berishini  qat’iylik bilan  talab 

qilardi.  Buning  ustiga,  yozishi  ham  kerak  edi. 

U  pul  ishlashi  kerak  edi.  Lekin  afsuski,  uning 

yozganlarini  hech  qayerda  bosmasdilar.  Qol- 

yozmalari  ayanchli  tarzda  tahririyatma-tahriri- 

yat yurardi. Nima sababdan boshqa yozuvchilar- 

ning  asarlarini  bosib  chiqarisharkin?  Martin 

qiroatxonada uzoq oUrib,  o‘zga yozuvchilaming 

asarlarini o‘qir, bu yozuvchilaming o‘z asarlarini 

bostirib chiqarishga yordam bergan narsalaming 

nimaligini aniqlashga behuda urinib,  u asarlar- 

ni o‘zi yozgan asarlar bilan taqqoslarkan, ulami 

diqqat bilan va tanqidiy ko‘z bilan o'rganardi.

U  matbuot  sahifalarida  bosilgan  asarlaming 

ko‘pchilik qismining uydirma ekanligidan ajabla- 

nardi. Bu hikoyalarda na nur, na bo'yoq bor edi. 

Ulardan  hayot nafasi kelmas,  holbuki,  ularning 

har  bir  so‘ziga  ikki  syentdan,  har  ming  so'ziga 

yigirma  dollardan  haq  tolanardi -   Martin  gaze- 

tadan qirqib olib qoVgan maqolada shunday yo- 

zilgan edi. U osonlik va uddaburonlik bilan yozil- 

gan (Martin buni e’tirof etmay iloji yo‘q edi), lekin 

haqiqiy hayotdan  uzoq bolgan  son-sanoqsiz  hi- 

koyalarni  qayta-qayta  o‘qib  taajjublanardi.  Axir 

hayotning  o‘zi  shu  qadar  fusunkor,  shu  qadar 

jozibali,  unda hal  etilmagan  masalalar,  orzular, 

qahramonona ishlar juda ko‘p, lekin bu hikoya- 

lar faqat oddiy hayot ikir-chikirini tasvirlash bi­

lan cheklanib  qolgan.  Martin hayotning qudrati 

va  ulugVorligini,  uning  harorati  va  hayajonini, 

uning  isyonkor  ruhini  his  qilardi  -   mana  shu-

tilidan

---

lar  to'gVisida  yozish  kerak  edi!  U  xatarli  ishga 

bel  boglagan  dovyurak  kishilarni,  muhabbat 

shaydosi bolgan yigitlarni,  dahshat va iztiroblar 

ichida  jang  qilib,  qudratli  bilak  kuchlari  bilan 

hayotni  larzaga  keltiradigan  azamatlarni  taran- 

num  etishni  istardi.  Vaholanki,  jurnallardagi 

hikoyalarda  qandaydir  mister  Betlerlar,  dollar- 

ga  tuzoq  qo*ygan  ayanchli  kishilar  madh  etilar, 

nokas,  ahamiyatsiz  odamlaming  arzimas  ish- 

qiy iztiroblari tasvirlanardi.  «Bunga sabab,  balki 

muharrirlaming  o‘zi  arzimas  odamlardir? -  deb 

o‘ziga  o‘zi  savol  berardi  Martin.  -   Yo  bolmasa, 

bu muharrirlar, yozuvchilar va jurnalxonlarning 

hammasi hayotdan qo‘rqishadi!»

Hammadan ko'proq u muharrirlar bilan ham, 

yozuvchilar bilan ham tanish bolmaganidan xi- 

jolatda edi.  U  bironta yozuvchini bilish u yoqda 

tursin,  hattoki  biron  marta  bolsin  asar yozish­

ga urinib ko‘rgan odamni ham bilmasdi.  U bilan 

suhbatlashadigan, unga bama’ni maslahat berib, 

yol-yo‘riq  ko'rsatadigan  odam  yo‘q  edi.  U  hatto 

muharrirlaming  jonli  odamligiga  ham  shubha 

qila  boshladi.  Martinning  tasawurida  ular  al- 

laqanday mashinaning vintlari yoki richaglariga 

obcshardi. Ha, ha, aynan shu qiyofada. Martin o‘z 

hikoyalari, ocherklari va dostonlariga dilidagilar- 

ni yozardi-yu, ulami mashinalar ixtiyoriga yubo- 

rardi.  U  qolyozmasini  va javob  maktubi  uchun 

kerak  boladigan  markani  kattakon  konvertga 

solib, uning og‘zini berkitardi-da, pochta qutisiga 

tashlardi.