Xx asming 60-70 yillarida «Transport vositalarini loyihalash va hisoblash» fan sifatida ta’limga kirib keldi

Tashish, saqlash va konservatsiyalash. Bu yerda quyidagilar ko‘rsatiladi:

• 
  avtomobilni tashiydigan transport vositalarining turlari, tashish sharoiti, tashishda harakat tezligi;
  
• 
  saqlash joy lari (ochiq may don, naves, isitiladigan joy);
  
• 
  saqlash sharoiti;
  
• 
  saqlanayotgan avtomobilga TXK muddatlari va imkoniyatlari;
  
• 
  saqlash muddatlari;
  
• 
  avtomobilni tashishda va saqlashda konservatsiyalash talablari;
  
• 
  avtomobilni uzoq saqlashga tayyorlash ishlarining hajmi.
  

10. 
    Maxsus talablar. Bu yerda quyidagilar ko‘rsatiladi:
    

• 
  «V» va «VD» literli standartlarga avtomobilning mosligi;
  
• 
  avtomobilni buksirga olish talablari va boshqalar ;
  

2. 
   bo‘lim. Iqtisodiv ko‘rsatkichlar. Bu yerda loyihalanayotgan avtomobilning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari, bir yillik ishlab chiqarilgan avtomobillar hajmi, bir yillik iqtisodiy samara, texnik- iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichlari, avtomobil narxi va boshqalar ko‘rsatiladi.
   
3. 
   boMim. Avtomobil ishlab chiqishning bosaichlari va etaplari. Bu yerda kerakli bosqich va etaplar keltiriladi. Asosan bu etaplar avtomobil iste’molchilari bilan birga ko‘rib chiqiladi va yuqori tashkilotlarda tasdiqlanadi. Bu etaplarga texnik topshiriq, texnik loyiha, zavoddagi tajribalar kiradi. Shuningdek, alohida bosqichlaming tugash muddatlari, namuna nusxalarining soni va avtomobil ishlab chiqaruvchi zavod nomlari keltiriladi.
   
4. 
   bo‘lim. Texnik topshirigqa ilova. Bu yerda avtomobilning umumiy chizmasi va izohnoma keltiriladi. Izohnomada qabul qilingan texnik qarorlaming va talablaming asoslanishi, loyihalanayotgan avtomobil texnik darajasining umumiy bahosi, texnik topshiriqni ishlab chiqishda bajarilgan tadqiqot va tajriba ishlarining ro‘yxati keltiriladi.
   

Texnik topshiriq GOST 2.105-79 talablari bo‘yicha rasmiylash- tiriladi.

2. 
   Eskiz loyiba
   

Avtomobilning asosiy parametrlari va ko‘rsatkichlarini aniqlasb, uning estetik va ergonomik ko‘rsatkichlarini belgildsh, konstruksiya- ning asosiy sxemalarini qabul qilish eskiz loyihada amalga oshiriladi.
Eskiz loyihaning konstruktorlik hujjatlarini bajarishga talablar GOST 2.119-73da ko‘rsatilgan. Unga asosan eskiz loyihada quyida / masalalar yechiladi:

1. 
   avtomobilning asosiy agregat va uzellarini o‘zaro joylashu- vining eng maqbul variantini tanlash , haydovchi va yo'Iovchilaming avtomobilda joylashtirishni bir nechta variantlarini ishlab chiqish;
   
2. 
   texnik topshiriqda ko‘rsatilgan talablarni bajarish imkoniyatlarini tahlil qilish, kerak boMsa qo‘shimcha takliflar ishlab chiqish;
   
3. 
   texnik topshiriqda ko‘rsatilgan ishonchlilik ko‘rsatkichlarini ta’minlovchi texnik qarorlar qabul qilish;
   
4. 
   estetik va ergonomik talablarni bajarilishi bo‘yicha avtomobilni baholash , shu maqsadda avtomobilning maketini tayyorlash;
   
5. 
   agregat, uzel va detallar bo'yicha maqsadga muvofiq boigan unifikatsiya darajasini aniqlash;
   
6. 
   maxsus korxonalarda tayyorlanadigan agregat va uzellarga texnik talablar ishlab chiqish, shuningdek qoMlanilishi mo‘ljallana- yotgan yangi materiallarga ham talablar ishlab chiqish.
   

Eskiz loyiha avtomobilning umumiy chizmasi va izohnomadan tashkil topgan. Umumiy chizmada avtomobilning kuch agregati (dvigatel, ilashish mexanizmi va uzatmalar qutisi) va yetakchi ko‘priklaming dastlabki gabarit va ulanuvchi oMchamlari yordamida avtomobilning umumiy chizmasi chiziladi. Chizmada asosiy agregat va uzellaming gabarit, ulanuvchi va o‘matiluvchi o‘lchamlari, ressora- langan va ressoralanmagan qismlar orasidagi o‘lchamlar, kardan vallarining o‘matilish burchaklari, ko'priklar va yo‘l orasidagi masofalar kiritiladi. Chizma yordamida avtomobilning umumiy gabarit o‘lcham- lari, kompanovka sxemalari aniqlanadi va avtomobil o‘qlariga to‘g‘ri keladigan massalar dastlabki tahlil qilinadi.
Chizmada avtomobilning yonidan va yuqoridan ko'rinishi, kerakli qirqimlar ko‘rsatiladi.yengil va yuk avtomobillar chapga, avtobuslar esa o‘ngga qarab (eshiklarini ko‘rsatish uchun) harakatlanayotgani ko‘rsatiladi. Avtomobil to‘la yuklangan holatda ko‘rsatiladi. Chizma YESKD talablari bo‘yicha 1:5 yoki 1:10 masshtablar da chiziladi. Agregat va uzellar kontur chiziqlarda ko‘rsatiladi.
Eskiz loyihaning izohnomasida quyidagi bo‘limlar boMishi kerak: loyihalanayotgan avtomobilning vazifasi va ishlatilish sohasi; texnik tasnifi; qabul qilinayotgan kompanovka qarorlarining asoslanishi; hisob- kitoblar; agar maket tayyorlangan bo‘lsa, uning fotorasmlari; tajriba natijalari.

2.