Xx asming 60-70 yillarida «Transport vositalarini loyihalash va hisoblash» fan sifatida ta’limga kirib keldi

Avtomobil konstruksiyasiga qo‘yiladigan asosiy talablar

Avtomobil konstruksiyasiga qo‘yiladigan talablarni 4 guruhga bo‘lish mumkin, ya’ni ijtimoiy va huquqiy, ishlab chiqarish, ekspluatatsiya va raqobatbardoshlik talablari.

• 
  iitimoiv va huquqiy talablarga konstruksiyaning xavfsizligi; yuqori ergonomik va ekologik ko‘rsatkichlar, mamlakatimiz va xalqaro tashkilotlaming me’yori hujjatlariga mosligi kiradi.
  
• 
  ishlab chiqarish talablariga material, mehnat sarfbiing kamligi va avtomobil tannarxining pastligi; agregat, uzel va detallar unifikatsiya darajasining yuqoriligi; awal ishlatilgan konstruksiya va texnolo- giyalardan foydalanish mumkinligi; ishlab chiqarish ko‘lami va mablag‘ga avtomobil konstruksiyasining mosligi kiradi.
  
• 
  ekspluatatsiya talablariga avtomobilning yuk ko‘tarishdan to‘la foydalanish; yuqori o‘rtacha tezlik; yuqori yonilg‘i tejamkorligi; ishonchlilik; tashish vaqtida yuklaming saqlanishi; avtomobilning ob- havo sharoitiga moslashganligi kiradi.
  
• 
  raqobatbardoshlik talablariea zamonaviy talablarga javob beradigan yuqori sifat; patent tarafdan toza; xalqaro tan olinishi; eksport qilinishi mo‘ljallanayotgan davlatlaming maxsus talablarga javob berishi kiradi.
  

Yuqorida sanab o‘tilgan barcha talablarni bir vaqtda qondirib bo‘lmaydi, chunki ba’zi talablar bir-biriga qarshi bo‘lishi mumkin. Shuning uchun avtomobilning vazifasi va ishlatilish sohasiga qarab avtomobilni loyihalash chog‘ida o‘rtacha (kompromiss)yechim qabul qilinadi.
Nazorat savollari

1. 
   Loyihalashning tayanch asoslari.
   
2. 
   Ekspluatatsiya sharoitining avtomobil konstruksiyasiga ta’siri
   
3. 
   Transport sharoiti qaysi ko‘rsatkichlarga bog‘liq?
   
4. 
   Yo‘l sharoiti qaysi ko‘rsatkichlarga bog‘liq?
   
5. 
   Ob-havo sharoiti qaysi ko‘rsatkichlarga bog‘liq?
   
6. 
   Avtomobil konstruksiyasiga qo‘yiladigan asosiy talablar.
   

2. 
   AVTOMOBILNI LOYIHALASH BOSQICHLARI
   

Yangi avtomobilni yoki uning modellarini ishlab chiqish va uni ishlab chiqarish bo‘yicha ko‘rsatmalar GOST 15.001-88 da belgilab qo‘yilgan. Shunga asosan avtomobillarni loyihalash jarayoni quyidagi bosqichlarga ajratilgan:

• 
  loyihalashga texnik topshiriq tuzish;
  
• 
  eskiz (xomaki) loyihalash;
  
• 
  texnik loyihalash.
  

Loyihalashga texnik topshiriq tuzish bosqichi bir etapdan iborat. Eskiz loyihalash bosqichi quyidagi etaplardan tuzilgan:

• 
  eskiz kompanovka ishlab chiqish;
  
• 
  avtomobilning tashqi va ichki maketini yaratish.
  

Texnik topshiriq tuzish va eskiz loyihalash taxminan bir vaqtda bajariladi, chunki avtomobilning umumiy chizmasi texnik topshiriqning bir boiagi hisoblanadi, shuning uchun texnik topshiriq tasdiqlanayotgan vaqtda avtomobilning kompanovka sxemasi, tashqi va ichki maketlari ancha tayyor bo‘lishi kerak .
Texnik loyihalash bosqichi quyidagi etaplardan tuzilgan:

• 
  avtomobilning umumiy kompanovkasini aniqlashtirish va tugallash;
  
• 
  shassini maketlash;
  
• 
  agregatlar konstruksiyalarini ishlab chiqish.
  

50. 
    Texnik topshiriq
    

Texnik topshiriq eskiz va texnik loyihalash bosqichlarida aniqlash- tiriladi. Texnik topshiriq avtomobilni ishlab chiqaruvchi va unga ehtiyot qismlar yetkazib beruvchi tashkilotlami qurish va rekonstruksiya qilish, ishlab chiqarish texnologyalarini takomillashtirish, tadqiqotlar olib borish bo‘yicha umumiy yo‘nalishni belgilab beradi.
Texnik topshiriqning mazmunini va uni bajarilishini GOST 15.001-88ga asosan buyurtmachi va ishlab chiqaruvchi nazorat qiladi.Texnik topshiriq quyidagi bo‘limlardan tuzilgan :
I-bo‘lim. Avtomobilni ishlab chiqarishdan maqsad va uni ishlatish sohasi. Bu yerda quyidagilar ko‘rsatiladi:

• 
  avtomobilning nomi va turi;
  
• 
  vazifasi;
  
• 
  ekspluatatsiya sharoiti;
  
• 
  eksportga chiqarish imkoniyati;
  

• 
  modiflkatsiyalar nomi;
  
• 
  loyihalanayotgan avtomobil sababli almashtirilayotgan avtomobilning nomi va belgisi;
  
• 
  avtomobil ishlab chiqish uchun zarur bo‘lgan hujjatlar ro‘yxati.
  

1. 
   bo‘lim. Texnik talablar. Bu yerda amalda bo‘lgan standart va
   

boshqa me’yoriy hujjatlami hisobga olib avtomobilning sifatini ekspluatatsion xususiyatlarini aniqlaydigan talablar ko'rsatiladi.

1.