Xvi bob. Mashinasozlik chizmachiligi 112-§. Mustahkamlaydigan rezbalik buyumlarning chizmasi

 
 
 
113-§.
 Prujinani chizmasi
O‗zDSt:2.401-68 ga muvofiq prujina shartlik tasviri ko‗rinishda chiziladi. 
384-shakl, a,b-da ayrim siqilish prujinalarini shartlik belgilanish, 384-shakl, v-da 
cho‗zish prujinalarini ko‗rinish va qirqimi hamda soddalashtirilgan chizmasi 
keltirilgan. 
Agar prujinaning o‗ramning kesimi 2mm va undan kam bo‗lsa, prujinaning 
shartli tutash assoiy chiziq bilan tasvirlanadi. Agar prujina o‗ramini kesimi 
chizmada 2mm va undan kam bo‗lsa, u holda qoraytirib ko‗rsatiladi. Vintli 
prujinani o‗ramini konturni tegishlik qismini to‗g‗ri parallel chiziq bilan 
tasvirlanadi. Prujinani ishchi o‗ramini kesimini markazini chizmada shaxmat 
tartibida joylashtiriladi. O‗rami to‗rttadan ko‗p bo‗lgan vintlik prujinani chizganda 
prujinani har ikki tomonda 1..2 o‗ram ko‗rsatiladi tayanch prujinadan tashqari. 
Boshqa o‗ramlar ko‗rsatilmaydi. Lekin prjinaning uzunligi bo‗yicha o‗ramning 
kesimini o‗rtasida o‗tuvchi o‗q chiziq o‗tkaziladi. Cho‗zilishga ishlayotgan 
prujinaning chizmasida o‗ramlar orasida bo‗sh joy qoldirilmaydi. Vintli prujinani 
tasvirda gorizontal joylashtiriladi. Uni o‗qini chizmasi asosiy yozuvga parallel 
vaziyatda chiziladi. Hamma hollarda prujina o‗ramlarini tasvirlaganda faqat uni 
o‗ng tomonini o‗ralgan holati ta‘sirlanadi. Chizmaning texnik talabida o‗ramning 
xaqiqiy yo‗nalishi ko‗rsatiladi. Hamma prujinalarni ish chizmasida erkin holatda 
tasvirlanadi. (kuchdan deformatsiya bo‗lmagan holda). Kuch parametri bilan 
nazoratlovchi prujinaning ish chizmasida sinash diagrammasi joylashtiriladi.

---

280 
384-shakl 
Diagrammada oshib borayotgan prujinani kuchini uning deformatsiyasi yoki 
deformatsiyasini kuchga bog‗liqligini ko‗rsatiladi (385-shakl). Bunday prujinani 
chizmasida prujina erkin holatidagi balandlik (uzunlik) N
0
, yukning xar-xil 
holatidagi prujinaning balandligi: N
1
– oldindan kuchayib boruvchi, R
1
kuchni 
ta‘sirida, N
2
; R
2
kuch ta‘sirida kuchayib boruvchi ishchi deformatsiya, N
3
-
maksimal sinash kuchiga tegishlik R
3 
kuchi ta‘sirida. Bundan tashqari prujinani 
tashqi diametri D, qadam t, ishchi o‗ramni soni n, to‗liq o‗ramlar soni n
1
, o‗ramlar 
yo‗nalishi, nazoratlovchi sterjinni diametri D
S
yoki nazorat qiladigan gilzani 
diametri D
1 
ko‗rsatilgan. 
385-shakl 

---

281 
Prujinani materialini sortamenti asosiy yozuvni ―Material‖ grafasida 
ko‗rsatiladi. Buyumga tiralgan siqilish prujinalarini chetki o‗ramlar siqilmagan va 
silliqlangan, har ikki tomondan ¾ o‗rami siqilgan va ¾ o‗rami tayanch yuzaning 
aylanasi silliqlangan bo‗ladi. Prujinalarda ish o‗rami deb to‗liq kesimi bo‗lgan 
simga aytiladi. To‗liq n
1
soni bilan va n ish o‗rami orasida aniq bog‗lanish bor: 
agar chetki o‗ramlarga ishlov berilmagan bo‗lsa n
1
= n: yoki chetki o‗ramlari 
bukilgan yoki bukilmagan va silliqlangan bo‗lsa, n
1
= n + 1,5. Siqilish prujinasini 
diametri nazorat qilinganda D
S
= 0,96 D va D
1
=1,04D, bu yerda D
1
– prujina ichki 
diametri. O‗quv chizmalarida siqish prujinalarini texnik talablarida quyidagi 
ma‘lumotlar ko‗rsatish mumkin: ish o‗ramining soni n, to‗liq o‗ramning soni n
1
, 
o‗ramning yo‗nalishi, ma‘lumot uchun o‗lcham.