Xvi bob. Mashinasozlik chizmachiligi 112-§. Mustahkamlaydigan rezbalik buyumlarning chizmasi

Metrik rezba.
Rezbaning diametri 16, yirik qadami, rezbaning yuzasini 
quyimi 6g, uzunligi 120mm, mustahkamlik klassi 5.8, qoplanmagan, o‗lchami 
O‗zDSt:22032-76. 
 
Gaykalar
– (381-shakl a,b,v) gaykalar shaklini bajarilishi, rezbani ko‗rinishi, 
tayyorlashni aniqligi bilan farqlanadi. Olti qirralik gaykalar O‗zDSt:5915-70 
bo‗yicha juda ko‗p tarqalgan.
Ular ikki xil tayyorlangan bo‗ladilar: 1-ikkita faskali, 2-bitta faska bilan. 
Belgilashga misol: 
To‗liq:Gayka 2M16x1,25. 6N. 12.35X.016 O‗zDSt:5915-70
Soddalashgan: Gayka 2M 16x1,25 O‗zDSt:5915-70
Bu quyidagilarni bildiradi. Gayka oltiqirralik, normal-aniqlikda, bajarilish 2, 
rezbaning diametri 16mm, rezbani qadami mayda 1,25mm, quyum yuzasi 6N, 
mustahkamlovchi klassi 12, 35 X po‗latdan, 01 qoplanishi, qalinligi 6mkm 
O‗zDSt:5915-70. 
Ikkinchi bajarilishda olti qirralik gaykani tasvirlarini O‗zDSt:5915-70 bo‗yicha 
ketma-ket ko‗rib chiqamiz (382-shakl). 
1. Standartlar jadvalida rezbani berilgan diametri d bo‗yicha gaykani D,N,S,D,
d va s o‗lchamlarini aniqlaymiz. 
2. Ko‗rinishlarni joylanishi joyda shtrixpunktir o‗q chizig‗ini o‗tkazamiz. 
3. Gayka olti qirralik prizma bo‗lgani uchun uni D va N o‗lchamlari bo‗yicha 
bosh ko‗rinishni va chap tomondan ko‗rinishni chizamiz. 
4. Chap tomondan ko‗ndalang kesimda faska aylanasini D
1
diametrda 
tasvirlanadi. Chap tomondan ko‗rinishda Y vertikal simmetrik o‗qini 
1

va 
2

nuqtalarda kesib o‗tuvchi aylana, bosh ko‗rinishda esa 
2
1


kesma ko‗rinishda 
berilgan. 

---

277 
381-shakl 
5. Bosh ko‗rinishda
1

va 
2

nuqta orqalik faskani konturini prizmaning chap 
asosiga 30
0
burchak ostida o‗tkazib prizmaning yon qirrasi bilan konus sirtini 
kesishgan nuqtalari 
a

va 
b

nuqtalarni aniqlaymiz. 
6. 
а

nuqta orqali vertikal chiziq o‗tkazib prizmani uchinchi qirrasini konus 
sirti bilan kesishgan nuqtasi 
c

hosil qilamiz. 
c
b
a



,
,
nuqtalar giperbolani tasvirini 
aniqlaydi, ya‘ni prizmani tomonlarini konus sirti bilan kesishgan chizig‗ini. 
Chizmada faskani tasvirlashda giperbolani aylana yoyi bilan almashtirib chizish 
qabul qilingan. 
7. Buning uchun frontal tasvirda 
c
d


qirrani yuqori yoqini teng ikkiga 
bo‗linadi va 
a


1
qirrani o‗rta chizig‗ini O
1
nuqtada bosh ko‗rinish o‗qini O nuqtada 
kesadi. 
8. O va O
1
nuqtalarni markaz qilib 
a
O
R
ва
c
O
R




1
1
radiuslarda tegishlicha 
yoy chizamiz. 

---

278 
9. Bosh ko‗rinishda rezbalik teshikni va faskani ko‗rsatuvchi yarim qirqim 
bajaramiz. 
10. Hosil bo‗lgan tasvirni tutash asosiy chiziq bilan qoraytirib chizamiz. 
Qirqim shtrixlanadi, rezba ko‗rsatiladi. 
382-shakl 
Shpilkalar, shaybalar, ko‗p vintlar chizmada bitta ko‗rinishda, olti qirralik va 
kvadrat kallakli boltlar va vintlar ikkita ko‗rinishda ko‗rsatiladi. Boltning olti 
qirralik kallagini, gaykani olti qirralik kallagini chizish qoidasiga amal qilgan 
holda chiziladi.