Xvi bob. Mashinasozlik chizmachiligi 112-§. Mustahkamlaydigan rezbalik buyumlarning chizmasi

Boltlar. 
Bir uchiga rezba qirqilgan ikkinchi uchida kallagi bo‗lgan metall 
sterjin shaklidagi biriktiruvchi detall. Kallagi olti qirralik bo‗lgan, boltlar normal, 
oshirilgan yoki dag‗al bo‗ladi. Belgilanishi va ishlash sharoitga qarab olti qirralik 
boltlar O‗zDSt:7798-70 bo‗yicha normal balandlikda yoki O‗zDSt:7796-70 
bo‗yicha kichraytirilgan ko‗rinishda tayyorlanadi. 378-shaklda O‗zDSt:7798-70 
normal aniqlikdagi olti qirralik boltlarni uch xil bajarilishi ko‗rsatilgan. Har bir 
diametr rezbaga aniq kallag va sterjinni o‗lchami to‗g‗ri keladi. Boltning uzunligi l 
uning sterjin uzunligi bo‗ladi. Boltni d va l o‗lcham uning aniqlovchisi bo‗ladi va 
shartlik belgilashga kiradi. Boltning rezbasi uzunligi l
0
, uni diametri d va uzunligi 
lga bog‗liq holda aniqlanadi. Boltni belgilashga misol: 
To‗liq: bolt 2 M 20x1,5-6q x 60.56.016. O‗zDSt:7798-70 
Soddalashgan: bolt 2 M 20x1,5x60 O‗zDSt:7798-70 

---

274 
379-shakl 
Demak boltning kallagi olti qirralik, normal aniqlikda, 2- xil bajarilshda, 
rezbaning diametri 20mm, rezba qadami mayda. 1,5mm, rezbani quyim maydoni 
6g, boltning uzunligi 60mm, mustahkamlik klassi 56, qoplanish 01 (sink bilan) bu 
qoplanishni qalinligi 6mkm O‗zDSt:7798-70. 
Vint
– bu bir uchiga rezba kesilgan ikkinchi uchida otvertka kiradigan 
ariqcha bo‗lgan kallakli metall sterjin shaklidagi biriktiruvchi buyum-ko‗p hollarda 
otverka uchun kallagi to‗g‗ri yoki krestsimon (o‗zaro kesishgan ikki chiziqdan 
iborat belgi) o‗yiqdan iborat bo‗ladi. Vint kallagini shakli yashirin O‗zDSt:17475-
80 (379-shakl, a), yarim yashirin O‗zDSt:17474-80 (379-shakl, b), yarim dumaloq 
O‗zDSt:17473-80 (379-shakl, v) silindrsimon O‗zDSt:1491-80 (379-shakl, g) va 
boshqalar O‗zDSt:17478-80, O‗zDSt:14474-80, O‗zDSt:17475-80 bo‗yicha vintlar 
ikki xil ishlanadi O‗zDSt:1491-80 muvofiq faqat bir xil ishlangan bo‗ladi. 2-

---

275 
ishlanishdagi vintlar o‗yiq krestsimon bo‗ladi. (379-shakl, d) vintlar vazifasiga 
qarab mustahkamlash va o‗rnatish vintlariga bo‗linadi. O‗rnatish vintalarining 
kallagidagi otverka uchun o‗yiq ishlangan bo‗ladi. Bunday vintlarni uchlari konus, 
silindrik, tekis va boshqa shakillar qilib ishlanadi (379-shakl, e).
Hamma vintlar uchun aniqlovchi o‗lcham bo‗lib rezbani diametri d va uning 
sterjinini uzunligi l (kallagsiz). Yashirin va yarim yashirin vintlar uchun ularni 
uzunligi l ga kallakni balandligi ham kiradi. Hamma mustahkamlaydigan vintlar 
ikki klass aniqligida tayyorlanadi: A (yuqori aniqlik) va V (normal aniqlik) vintni 
aniqlik klassi va belgilanishi ―Vint‖nomidan keyin belgilanadi. Vintni belgilash 
uchun misol: 
1) Vint V.M8x1-8gx50.48.016 O‗zDSt:1491-80 silindr kallakli vint, aniqlik 
klassi V, metrik rezba M, rezbani diametri 8 mm, mayda qadamlik rezba 1mm, 
rezbani quyum yuzasi 8g, uzunligi 50 mm, mustahkamlik klassi 4.8, qoplanish 01 
qalinligi 6 mkm katod tiklash usuli bilan qoplangan, xromlangan, o‗lchamlari 
O‗zDSt:1491-80 bo‗yicha. 
2) Vint A2.M8x1-8gx50.48.016 O‗zDSt:17475-80 Bu vint yashirin kallakli 
aniqlik klassi A, tayyorlanish 2 va qolgan belgilari birinchi misoldagidek, lekin 
o‗lcham O‗zDSt:17475-80 bo‗yicha. 
Shpilka
– Shpilka bu ikki tomoniga rezba kesilgan metall sterjin. Umumiy 
qo‗llaniladigan shpilkalar normal va yuqori aniqlikdagi rezbalik teshiklar uchun 
tayyorlanadi (380-shakl, a) O‗zDSt:22032-76, O‗zDSt:22033-76, O‗zDSt:22034-
76 bo‗yicha tekis teshikli buyumlar uchun (380-shakl, b) O‗zDSt:22042-76 va 
O‗zDSt:22043-76. 
380-shakl 
Shpilkaning bir uchi biriktiriluvchi buyumning biriga burab kiritiladi, 
ikkinchi uchiga gayka buraladi. Shpilkalar konstruktiv nuqtai nazardan boltlarni 
ishlatish maqsadga muvofiq bo‗lmagan joylarda ishlatiladi. Shpilkani ikkala 
uchiga ham yirik yoki mayda metrik rezba kesilgan bo‗lishi mumkin. Shpilkani bir 
tomoni biriktirilayotgan buyumning rezbalik teshigiga burab kiritiladigan qismi 
o‗rnatiluvchi qismi deyiladi. Uning uzunligi rezbalik teshik buyumning materialiga 
bog‗liq bo‗ladi.


d
l
1
po‗lat, bronza, latun, titan qotishmasi uchun
d
l
ва
d
l
6
,
1
25
,
1
1
1


- kulrang va bolg‗alanuvchi cho‗yan uchun 



d
l
ва
d
l
5
,
2
2
1
1
yengil qotishmalar uchun.
Rezbalik teshiklar uchun shpilkani umumiy uzunligiga o‗rnatuvchi qismini 
uzunligi 
l
1
 
– kirmaydi. Shpilkaning boshqa rezbalik tomoniga - tortiluvchi 

---

276 
(siqiluvchi) gayka buraladi, bu tomon shpilkani o‗rnatuvchi tomonidan uzun 
bo‗ladi. Silliq teshikli buyumlar uchun shpilkani uzunligi l – ga uning ikkichi 
rezbalik tomonlari uzunligi ham kiradi. Amaliyotda yirik qadamlik shpilkadan 
tashqari mayda qadamlik shpilkalar ham qo‗llaniladi.
Rezbalik teshik buyum uchun shpilkani belgilash: Shpilka M16.6g x120.58 
O‗zDSt:22032-76