Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

6. Fridmanning pulning zamonaviy miqdoriy nazariyasi 
Ikkinchi jahon urushidan so’ng Keynsning nazariyasi rivojlanish davomiyligiga ega bo’ldi, 
uning tarafdorlari bir qator aniqroq modellarni ishlab chiqishdi, yuqorida ko’rib o’tgan 3 ta pulni 
saqlash motivi bo’yicha. Foiz stavkaning hal qiluvchi rolidan kelib chiqib monetar nazariyada, 
izlanuvchilar asosiy etiborini pulga 
bo’lgan talabning aynan mana shu ko’rsatkichini aniqroq 
o’rganishga qaratishdi.
Pulga bo’lgan transaksion talab
40
. 
Uilyam Baumol va Djeyms Tobin o’zlarining modellarini rivojlantirib, ular gipoteziyali 
odamni ko’rib chiqishardi, qaysiki berilgan muddat ichi
da bir marta pul oladi va uni shu davr 
mobaynida asta - sekinlik bilan sarflaydi. Bu modellarda pullarning daromadi nolga teng, va 
odamlar pulni faqat transaksiya ishlarini bajarish uchun saqlashadi. 
Yanada izchillik bilan ko’rib chiqish uchun faraz qilayl
ik qandaydir bir Grant Smit oy 
boshida 1000 dolar oladi va oy davomida keyingi bitimlar uchun asta sekinlik bilan sarflaydi. 
Agar Grant barcha daromadini pul shaklida saqlayotgan bo’lsa unda uning pul qoldig’i grafigi arra 
sifat ko’rinishga ega, 22.2a rasm
da tasvirlangan kabi. Oy boshida u 1000 dollarga ega oy oxirida 
hech nimaga ega emas chunki barcha pullarni transaksiya davomida sarflab yuborgan. Oy 
davomida u o’rtachada 500 dollarga ega bo’lgan.
Keying oy boshlanishida esa Grant yana 1000 dollar oldi qaysilarni u naqd pul sifatida 
ushlab turdi va bu jarayon har oy takrorlanadi. Yil davomidagi o’rtacha pul qoldig’i 500 dollar. 
Chunki uning nominal yillik daromadi 12000 dollarni tashkil etadii va pul qoldig’i 
-500 dollar 
unda pul aylanish tezligi ( v=PY/M) 12000 dolllar/500dollar=24 
Farza qilaylik bank ishini va pul nazariyasini o’rgangan holatda Grant tushundiki 
daromadning hammasini emas balki ma’lum qismini saqlasa afzallaroq bo’ladi. Yanvar oyida u 
daromadining yarim qismini naqd pul sifatida saqlashga qaror qildi va ikkinchisini daromad 
keltiradigan qimmatli qog’ozlar masalan obligatsiyalarga sarflashni qaror qildi. 
Endilikda har oy boshida Grant 500 dollarga ega naqd ko’rinishda va qolgan 500 dollarga 
g’aznachilik obligatsiyalarini sotib oladi. 22.26
chizmada ko’rsatilganidek oy boshida uning 
qo’lida 500$ naqd pul bor va oy o’rtasiga kelib bu jamlagan summa nolga aylanadi. 
Obligatsiyalarni bitim tuzayotganda bevosita ishlatib bo’lmaydi, Shuning uchun Grant ularni 
sotishi kerak va olgan naqd pulni oy o
xirigacha bo’lgan bitim tuzishda ishlatishi kerak. Shuning 
uchun Grantning qo’lidagi naqd pul oyning o’rtasida 500$gacha o’sadi, va oy oxirida yana nolni 
tashkil etardi. Kelgusi oyda Grant o’xshash yo’lda ish olib boradi. Oxir oqibatda o’rtacha naqd pul 
qo
’lidagi 500 va nol dollarlar orasida bo’ladi, 250 dollar ikki barobar kamroq birinchi holatga 
qaraganda. Shu bilan birga pul aylanish tezligi ikki barobar o’sadi 12000/250=48
Yangi strayegiyani qo’llab Grant nima yutdi? Yangi strayegiyani qo’llab, u obliga
tsiyalar 
bo’yicha 500$ da yarim oy uchun foiz oldi. U oylik foiz stavkasi bo’yicha oy uchun 1 %li 
qo’shimcha 2.5 dollar oldi.(1/2x500$.x0.01)
Yomon emas to’g’rimi? Agar u oy boshida 333.33$ dollar naqd pul qoldirganda, u 
obligatsiyaga 666.7 $ qo’yishi mumkin edi. 10 kundan so’ng u obligatsiyalarni 333.33 $ ga sotar 
edi va 333.33 $ obligatsiya ko’rinishida yana 10 kunga qolar edi. 20 kundan so’ng oy boshidan u 
joriy bitmda olgan naqd pul evaziga qolan obligatsiyalarni sotar edi. Bu holatda Grant oyiga 
qo’shi
mcha 3.33$ olardi.(1/3x666.7$.x0.01+1/3x333.33$.x0.01). Bu obligatsiyaga yarim 
daromadni qo’shishdan ko’ra yaxshiroq. O’rtacha naqd pul qoldig’i 333.33$/2=166.67$ni tashkil 
etardi. Malumki qanchalik naqd pul qoldig’i kamroq bo’lsa obligatsiyalar bo’yicha to’lov 
shunchalik kattaroq bo’ladi.
Obligatsiyalarni sotib olib Grant 2 turdagi transaksion jarayonni olib boryapti. Birinchidan 
brokerlarga komission mukofotlarni to’layapti obligatsiyalarni sotish va sotib olishadi. Grant 
qanchalik kam miqdorda naqd pul 
qoldirsa va tez obligatsiya sotsa shunchalik ko’proq u 
40
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European 
edition, 2013. Page 452

---

184
komission pul to’laydi. Ikkinchidan, pul olish uchun unga ko’proq vaqt sarflashga to’g’ri keladi va 
vaqt - bu pul, banklarga sayohat uyushtirish uchun transaksion ushlanishlar ortadi . 
Grant tanlov old
ida quyidagilar turibdi. Kamroq naqd pul qoldirib u ko’p foizlarga ega 
bo’lishi mumkin obligatsiyalar bo’yicha ammo bunda uni ko’proq muddatli tranaskion 
ushlanishlar kutadi. Yuqori foizli stavkada obligatsiyadan keladigan daromadlar transaksion 
ushlanishl
ardan oshadi va Grant kamroq naqd pul ushlab ko’proq obligatsiyalar ushlaydi. 
Aksincha agar foiz stavkasi past bo’lsa, transaksion ushlanishlar foizli to’lovlardan yuqoriroq 
bo’lishi mumkin, va Grantga ko’proq naqd pullarni ushlash obligatsiyalarni kamroq 
ushlashdan
afzal bo’ladi.
Baumol-Tobin modelidan quyidagi xulosaga kelish mumkin: foiz stavkaning ortishi bilan 
transaksion motiv bo’yicha qoldiq kamayadi va ayalanish tezligi oritib boradi. Boshqa so’zlarda 
izohlaganda pulga talabning transaksion tarkibi 
foiz stabkaga teskari bog’liqlikda.
Baumol-
Tobin modelining asosiy g’oyasi pullarni saqlash foiz darajasiga ko’ra alternativ 
ushlanishlarga olib keladi qaysiki boshqa aktivlardan olish mumkin. Shu bilan birga naqd pullarni 
saqlash transaksion ushlanishlarni oldini oladi. Foiz stavkasining kattalashishi bilan alternativ 
pullarni saqlashining ushlanishi ortadi, va odamlar naqd pullar qoldig’ini bitimlarni olib borish 
uchun kamaytiradi. Oddiy modellardan fooydalangan holda Baumol va Tobin muhim qonuniyatni 
an
iqlaydi: pulga bo’lgan transaksion talab spekulyativ kabi foiz stavkaga bog’liq. Analitik 
yondashish Baumol-
Tobinning iqtisodiy modellashtirishning afzalligini ko’rsatyapti.
41