Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

Key words: 
concept, lexeme, semema, paradigm, term
 
Инсон қадим замонлардан бошлаб ўз ҳаёти давомида табиат билан, атроф 
- 
муҳит 
билан доимо узвий алоқада бўлади, унга таъсир ўтказади, ундан таъсирланади ва бу 
жараёнда турли табиий
-
биологик, руҳий ҳолатларни бошдан кечиради: гоҳ шодлик, гоҳ 
ғамгинлик, гоҳ мамнунлик, гоҳ асабийлик, гоҳ соғлик, гоҳ беморлик ҳолатларида бўлади ва 
бундай ҳолатларнинг сабабларини аниқлашга
ҳаракат қилади, салбий ҳолатларни бартараф 
этиш йўлларини қидиради. Айни пайтда у ўз ҳаётида, атрофидагилар ҳаётида намоён бўлган 
турли хил касалликлар, уларнинг белгиларига, касалликларни бартараф этувчи воситалар –
доривор моддаларга ном беради, яъни уларни маълум сўзлар билан атайди. Шу тариқа аста
-
секин тиббий атамалар (терминлар) тизими шакллана бошлайди [1.230]. 

---

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI 
–
9/2020 
188
Маҳмуд Кошғарийнинг “Девону луғотит турк” асарида тиббиёт билан боғлиқ от 
лексемаларга ҳам кенг ўрин берилган бўлиб, уларни тиббиётга
доир шахс номлари, касаллик 
номлари, тиббиёт асбоблари номлари, касалликларни даволашда ишлатиладиган нарса 
номлари, дори номлари, доривор ўсимлик номлари каби лексик
-
семантик гуруҳларга бўлиб 
ўрганиш мақсадга мувофиқдир.
 
Тиббиётга доир шахс номлари гуруҳи
га
 
асарда қўлланган
 
iкliк
(касал) [2.192], 
сöгаl
 
(касал, бемор (ўғузча) [2. 265], 
эмчi
(даволовчи) [2. 45], 
тälwä 
(девона, телба) [2.286], 
қарағу
(кўр киши) [2.297]
, 
jÿмäрÿк кïшï 
(кўзи хира ва кўзидан ёш оқиб юрадиган киши) [2.322] 
кабиларни киритиш мумкин. “Бошининг сочлари тўкилиб, бошқа чиқмайдиган бўлиб қолган 
киши
, 
кал” (кал замбуруғнинг махсус тури келтириб чиқарадиган юқумли сурункали тери 
касаллигидир) семемаси синонимик қаторини асарда
аjбаң 
–
 
туқлуқ
–
 
қïрбас эр
сўзлари 
ташкил этади
.