Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

олмос зирҳидан 
 
Яланг оёқ чиқиб келар
кун. 
Курк товуқдек тошлар пинжидан 
Мўлтирайди минг кўзли
шудринг. 
Худди шу дам дара оралаб 
Кезиб қолар бир телба садо. 
Янгратару мажрух бир қаҳ
-
қаҳ. 
Ғойиб бўлар унгурлар аро
Шеър мисраларидаги истиоравий ифодалар ўқувчи
қалбида завқ
-
шавқ уйғотади. Ижодкор 
“Яланг оёқ чиқиб келар
Кун” мисрасида оригинал ташбеҳ
яратади. “Мўлтирайди минг кўзли шудринг” 
лирикаси истиора усулига қурилган бўлиб, шабнамнинг қуёш
нуридан ялтираши ажойиб тасвирий 
ифода сифатида намоён бўлади.
“Телба садо”, “мажруҳ қаҳ
-
қаҳ” каби бирикмалари ҳам воқеъликка 
мос танланган. Шеърда ўзига хос
мунгли тасвир мавжуд. Шу сабабли шоир “ўлик акс
-
садо” ҳақида 
сўзлар экан, доимо мискин руҳга ўралган ибора ва бирикмаларни қўллайди. 
Бу борада мақсадига етолмаган қари бургут образига эътиборни қаратади: 
Тун ҳам кирди 
тоғ бешигига
,
Ва ухлади 
кўзлари очиқ
.
Фақат бир сас 
санқир
ҳали ҳам 
Дараларда ўзидан қочиб. 
Бу Акс
-
садо! Мавҳум тириклик! 
Шарпа пойлаб юрган 
бенаво
!
На 
тирикдир
ул ва не 
ўлик
На 
ёвга
ўқ, на
дўстга
даво. 

---

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 
–
12/2020
279
У тептийди беер, беватан, 
Шарпаларга муте шукуҳи. 
У –ўз асрин бефарқ яшаган 
Бир кимсанинг қувғинди руҳи
...
Шеърда шоир сўз танлар экан, у ҳамиша тасвир руҳига монанд берилади. 
Ижодкор “қувғинда руҳ”нинг унгурларда чарх уришини “санқир” сўзи воситасида беради. Бу 
сўзни “кезар” шаклида қўллаш ҳам мумкин эди. Бироқ, тасвирда салбийлик хусусияти ҳукмрон 
бўлгани учун шоир ўша маънога мос сўзни танлаб, ғояни соф ҳолда намоён қилади. 
“Шеърда тасвирга олинган “Мавҳум тириклик”нинг бемақсад образи “На ўлик
-
на тирик”, “на 
дўст
-
на ёв” каби антонимик ифодалар воситасида очиб берилади. Шунингдек шоир “кезади” сўзига
муқобил тарзда “тентийди” шаклини танлайди ва салбийлик хусусиятларини янада чуқурлаштиради. 
“Муте”, “шукуҳ” сўзлари ҳам ўша мақсадда танланган. Муте
-
қарам; шукуҳ
-
савлат деган маъноларни 
беради. Аммо савлат муте бўлса, унинг улуғворлигидан асар ҳам қолмайди.
Ижодкор бургут образига 
мурожаат қилар экан, унинг мағлуб қиёфаси орқали ҳолдан тойган йиртқич қиёфасидаги ёвларга ишора 
қилгандай бўлади: 
У қувларди бўлиб ваҳму ғаш, 
Чалғитарди хаёлларидан. 
Чарх урарди қўрқув этиб бахш, 
Қояларнинг ораларидан. 
Қирқилди
-
ю, бургут шиддати, 
Тарк айлади оҳу сайдин ҳам. 
Ёт туюлди тоғлар хилқати, 
Қояларга
кўз солди пурғам. 
Шоир “ваҳму ғаш”, “сайд”, “хилқат”, “пурғам” сўзларини танлар экан “Шиддати қирқилган” 
қари бургут образини янада конкретлаштиради. Бургутнинг руҳида
“ваҳму ғаш” ҳукмрон. У оҳуни 
сайд қилишдан ҳам кечади. Тоғ табиат (хилқат) ҳам унга ёқмай қолади. Шу ерда шоир “пур
-
ғам” 
бирикмасини
маҳорат билан қўллаган. “Ғам гирдобига ғарқ бўлган жонзот” тушунчасини шоир 
қисқагина ва маънодор “пурғам” сўзи билан ифодалашга муваффақ бўлган. Бу эса шоирнинг сўз 
танлашдаги маҳоратини яна бир бор намойиш этади.