Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

ер билан тенг этиш
” ибораси замирида рус мустамлакачиларининг шовинистик 
сиёситини фош қилади. 
Рус генерали унвонини ижодкор 
сарҳанг
тарзида бериб, архаизмга мурожаат қилади ва шу 
жараёнда ўша сўз орқали китобхонни мозий сари етаклайди. 
Омон Матжон рус истилосидан бурунги
босқинчиларни ҳам эслатиб ўтади, Хоразмнинг бирорта 
босқинчига бўйин эгмаганини таъкидлайди: 
Демоқчисиз Султон Санжар Жайҳунни бўғди, 
Сотмадикку ор –номусин бир кўза сувга. 
Фахр эмасми Жалолиддин шернинг тақдири
- 

---

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI 
–
12/2020 
278
Битта ўзи шунча қирғин солгани ёвга?! 
Бу мисраларда Жалолиддиннинг шер рамзида берилиши шеърнинг бадиий руҳини янада юксакка
кўтаради. 
Шоир шеърда фақат Комил Хоразмий қиёфасини кўрсатиш билан чекланмай, Муҳаммад 
Раҳимхон образига ҳам эътибор қаратади: 
Хон ҳазрати, Сиз 
назм таъб, чўх теран
назар, 
Хоразмнинг тарихида кўп 
бийик
хонсиз! 
Сиз раият умидисиз, давлат сарвари, 
Ўлка агар осмон бўлса
-
Сиз Каҳкашонсиз!
Банд таркибидаги 
назм таъб, чўх теран
 
назар, бийик
каби ташбеҳлар хон ҳазратларининг 
мукаммал портретини гавдалантиради. Айниқса унинг 
Каҳкашон
тушунчасига тенглаштирилиши 
Ферузга бўлган шоир муҳаббатини яққол намоён қилади. 
Шеърнинг тил хусусиятлари ўқувчи эътиборини
дарҳол ўзига жалб қилади. 
Ундаги 
шўх насимлар
, 
насмий мерос
, 
қутлуғ
 
қон, қатоғонли жанг, собит ҳимоя, гулнафас, 
комил шоир
бирикмалари бадиий нутққа сайқал бериб, унинг таъсирчанлигини янада оширади. 
Омон Матжон шеърларида ифодавийлик, тасвирийлик ҳамиша устуворлик қилади.
“Тилда ифодаликни юзага келтиришга хизмат қиладиган имкониятлар жуда ҳам кўп ва хилма
-
хил. Бундай имконият ҳеч бир истисносиз тилнинг барча
соҳаларида мавжуд. Тилнинг товуш 
қурилиши, сўз хазинаси, морфологик шакллари, синтактик бирликлари, интонация, услуб кабиларнинг 
ҳар бири нутқ ифодалигининг битмас
-
туганмас манбаларидир” [6].
Омон Матжон ўз шеърларида ифодалиликни юксалтириш учун тилнинг фонетик ресурсларидан 
унумли фойдаланади. 
Тутаб ётар тўла
-
тўда тоғ, 
Тоққа чўкар ваҳимли сукут
[7]. 
Шоир мисралар оҳангдорлигини таъминлаш учун тилнинг товуш томонига эътибор қаратади. 
Натижада шеърнинг бадиий
-
эстетик таъсирчанлиги рўёбга чиқади. 
Бадиий нутқ услубининг энг характерли
хусусияти тасвирийлик ва эмоционаллик ҳисобланади. 
Бадиий услубда муаллиф асарнинг эстетик таъсирини кучайтириш мақсадида тилнинг тасвирий 
воситаларидан, унумли ва ижодий фойдаланади, шунингдек, ўзи ҳам янги сўз ва ифода воситалари 
яратади
[8]. Омон Матжон воқеълик тасвирини беришда тилнинг ички имкониятларидан самарали 
фойдаланди: 
Аммо само
ўғли яшинвор, 
Ташланмасдан оҳуга ёвқур, 
Чангалидан кетганди мадор, 
Кўзларида сўнган эди нур. 
Шоир “само ўғли” бирикмаси орқали бургут тушунчасини рўёбга чиқаради. “Яшин
-
вор” 
бирикмаси орқали бургутнинг тезкор ҳаракатига ишора қилади. Ўша мисраларда “ёвқур” сўзи ҳам 
тасвир учун яхши танланган. 
Ижодкор мисралар бадииятини юксалтириш учун оригинал ифодаларни кашф этади: 
Чўққиларнинг