Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

Бошга тушганни кўз кўрар
”. Ушбу тасаллидан сўнг 
ҳожининг оиласидагиларни аяш мақсадида Маҳмудбекка яна маслаҳат беради: “Отангнинг 
қаердалигини айтма; Орол бўйига
жўнатишган деб қўяқол. 
Яхши ёлғоннинг гуноҳи йўқ
”... “(Қирон 
ғилдираги”, 26
-
бет.)
. 
Ижодкор ҳикматли ибораларни сўзлашув нутқи қатига жойлаб, жумланинг 
силлиқлиги ва бўёқдорлигини таъминлайди. 
Муҳаммад Ҳожининг дўсти Сафо махсум тақводор одам. Шу боисдан ёзувчи аксарият ҳолларда 
ҳикматга йўғрилган ифодаларни унинг тилидан беради. Унинг нутқидаги ҳикматли, салмоқли ҳукм
-
хулосалар замонасидаги зўравонликлардан қутилиш йўлларини кўрсатиб беради: “
Тарқаганни бўри 
ер 
дейишади. Эл
-
элат, кекса
-
ёш битта мушт бўлиб
тугилмас эканмиз зўравонларнинг 
ошиғи олчи
бўлаверади” (“Қирон ғилдираги”, 82
-
бет.)
.

---

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 
–
12/2020
253
Романнавис ҳар бир афористик иборани берар экан, унинг айтувчисининг дунёқарашини ҳисобга 
олади. Муҳаммад ҳожи маърифатли шахс, у биринчилардан бўлиб, Францияда ўқиб келган хоразмлик 
ёшлардан. 
Ёзувчи баъзан унинг кундаликларига мурожаат қилади: 
“Муҳаммад
ҳожи ён
дафтаридан: Оқил ва мард адолатли Хива хони Абулғози Баҳодирхон 
демиш: 
-
Тўғри йўлдан озмоқлик
-
куфр
. Йўлдан оздиргувчиларни даф айламоқ адолат белгисидур. 
-
Бирлашмаган элнинг эртаси йўқ турур
.
-
Магарам одамлар сурувга ўхшаб ким қаён бошлар эрса,
кетаверсалар, эл қачон эл, давлат қачон 
салтанат бўлғай!” (Қирон ғилдираги”, 180
-
бет.)
. 
Муҳаммад Ҳожининг ён дафтаридаги ушбу доно фикрлар биринчидан Абулғозининг, 
иккинчидан ҳожининг буюклик сифатлари барқ уриб турган қиёфаларини китобхон кўз олдида яққол 
гавдалантиради. 
Доно фикрлар,
фалсафий хулосалар ҳамманинг тилида ҳам ўз ифодасини топавермайди. Ёзувчи 
ушбу тамойилни барча асарларида назаридан қочирмайди. 
Эркин Самандар барча романларида “якдиллик”, “бирлашиш”, “жипслик” каби муқаддас 
тушунчаларни тарғиб қилишни мунтазам давом эттириб келади. Чунки мўғуллар давридаги 
парокандалик Хоразмнинг мағлуб бўлишига олиб келди. Ушбу воқеалар “Султон Жалолиддин” 
романида ўз ифодасини топди.
Муҳаммад Раҳимхон –Феруз давридаги тахт учун кураш, парокандалик руслар фойдасига хал 
бўлди. Ушбу воқеалар “Қуюн излари ёхуд Огаҳий”
романида батафсил ёритилган “Қирон ғилдираги” 
романида ҳам сотқинлик, хиёнат, парокандалик “қизиллар”нинг
ғалабасини осонлаштирди. 
Юқорида келтирилган Муҳаммад ҳожи ён дафтаридаги доно фикрлар ёзувчи
қалбини ўртаб 
келаётган
азалий нидолардир. 
Романлардаги бадиий нутқда қўлланилган мақол, матал, ҳикматли сўзлар асардаги фалсафий 
руҳни юксалтириши билан бирга
катта тарбиявий аҳамият ҳам қозонади.