Xomashyo materiallari va ularni boyitish 1 1–mavzu: kimyo sanoatining xomashyo bazasi. Xomashyolarni klassifikatsiyalash

XOMASHYO MATERIALLARI VA ULARNI BOYITISH 
5 
1.3-jadval 
Rudasiz xomashyolarning ba’zi turlari 
Xomashyolarning 
nomi 
Asosiy birikmalarining 
kimyoviy formulasi 
Ishlatilishi 
Apatitlar 
Ca
5
F(PO
4
)
3
Fosforli oʻgʻit 
Fosforitlar 
Ca
5
F(PO
4
)
3
∙CaCO
3
∙MgCO
3
Fosforli oʻgʻit 
Silvinit 
KCl∙NaCl 
Kaliyli oʻgʻit 
Oltingugurt 
S 
Sulfat kislota 
Temir kolchedani 
FeS
2
Sulfat kislota 
Osh tuzi 
NaCl 
Xlor, oʻyuvchi natriy, soda, 
oziq-ovqat sanoati 
Natriy sulfat 
Na
2
SO
4
Soda, qogʻoz, sellyuloza, 
shisha, boʻyoqlar 
Loylar 
- 
Oʻtga chidamli gʻishtlar, 
chinni, sopol, sement, 
toʻldirgichlar 
Ohaktosh 
CaCO
3
Qurilish materiallari 
Dolomitlar 
CaCO
3
∙MgCO
3
Qurilish materiallari 
Kvars qumi 
SiO
2
Qurilish materiallari 
Yonuvchi mineral xomashyolar
yoqilgʻi sifatida ishlatiladigan foydali qazilma 
boyliklaridir. Bularga toshkoʻmir, qoʻngʻir koʻmir, torf, yonuvchi slaneslar, neft 
hamda tabiiy yonuvchi gazlar kiradi. 
Yonuvchi gazlar va neft eng arzon va foydalanish uchun qulay yoqilgʻigina 
boʻlib qolmasdan, balki kimyo sanoatida qimmatbaho xomashyolar hisoblanadi. 
Texnikaviy jarayonlarda yonuvchi gazlar bilan neft muhim amaliy ahamiyat kasb 
etadi. Hozirgi zamon kimyosining rivojlanish darajasi texnika jarayonlari uchun zarur, 
tabiatda uchramaydigan yoki kam uchraydigan yangi xil materiallarini gaz va neftdan 
olish imkoniyatlarini toʻla ochib bermoqda. 
Metan tabiiy gazlarning 30-80% ini tashkil etib, undan asetilen, etilen, sun’iy 
qorakoʻl, vodorod, metil spirt, formalin, xloroform va boshqa birikmalar olinadi. Bu 
birikmalar oʻz navbatida kimyo sanoatida yana qimmatbaho xomashyo sifatida keng 
qoʻllaniladi. Masalan, etilen xalq xoʻjaligi uchun muhim ahamiyatga ega boʻlgan 
plastmassalar, plyonkalar, kimyoviy tolalar, sintetik kauchuklar, sun’iy charmlar, etil 
spirt va shunga oʻxshash mahsulotlar ishlab chiqariladi. 
Ayniqsa, kimyoviy aktivligi yuqori boʻlgan asetilen xalq xoʻjaligining turli 
tarmoqlarida keng miqyosda ishlatiladigan juda koʻp xil mahsulotlar olishda 
qimmatbaho xomashyo sifatida qoʻllaniladi. 
Yuqorida bayon etilgan mineral xomashyolar qayta tiklanmaydigan 
xomashyolar jumlasiga kiradi. Shuning uchun ularni tejab ishlatish kerak. 

---