Xomashyo materiallari va ularni boyitish 1 1–mavzu: kimyo sanoatining xomashyo bazasi. Xomashyolarni klassifikatsiyalash

XOMASHYO MATERIALLARI VA ULARNI BOYITISH 
4 
1.1-jadval 
Alyuminiyli muhim rudalar 
Rudalarning nomi 
Kimyoviy tarkibi 
Al
2
O
3
ning 
miqdori, % 
Asosiy 
qoʻshimchalari 
Boksitlar 
Al
2
O
3
∙xH
2
O 
36-60 
Fe
2
O
3
, SiO
2
, TiO
2
, 
CaO, MgO 
Nefelin 
E
8
Al
8
Si
9
O
34

29 
Ca
5
F(PO
4
)
3
Alunit 
K
2
SO
4
∙xAl
2
(SO
4
)
3
∙ 
∙yAl
2
O
3
∙zH
2
O 
20-22 
Kvars, Fe
2
O
3
, TiO
2
, 
K
2
O 
1.2-jadval 
Temirli va marganesli muhim rudalar 
Rudalarning nomi 
Asosiy rudali 
minerallar 
Formulalari 
Temir yoki 
marganesning 
miqdori, % 
Qizil temirtosh 
Gematit 
Fe
2
O
3
51-66 
Qoʻngʻir temirtosh 
Limonit 
Fe
2
O
3
∙nH
2
O 
30-55 
Magnitli temirtosh 
Magnetit 
FeO∙Fe
2
O
3
(Fe
3
O
4
) 
45-65 
Shpatli temirtosh 
Siderit 
FeCO
3
30-45 
Marganesli ruda 
Pirolyuzit 
MnO
2
∙xH
2
O 
45-55 
Rudasiz mineral xomashyolar
ham togʻ jinslari boʻlib, ular metall olish uchun 
(magniy va ishqoriy metallarning xlorli tuzlaridan boshqalari) ishlatilmaydi. Bunday 
mineral xomashyolar hech qanday kimyoviy qayta ishlanmasdan toʻgʻridan toʻgʻri 
xalq xoʻjaligida yoki metallsiz ishlab chiqarishlarda xomashyo sifatida ishlatiladi. 
Rudasiz minerallar shartli ravishda quyidagi turlarga boʻlinadi: 
1.
Qurilish materiallari – toʻgʻridan-toʻgʻri yoki fizik-kimyoviy qayta ishlangach, 
qurilish ishlarida ishlatiladigan mineral xomashyo (shagʻal, qum, loy, toshlar va 
xokazo); 
2.
Industriya xomashyolari – kimyoviy qayta ishlanmasdan sanoatning turli 
tarmoqlarida ishlatiladigan minerallar (granit, asbest, slyuda, magnezit va 
xokazo); 
3.
Kimyoviy mineral xomashyolar – kimyoviy qayta ishlash uchun ishlatiladigan 
minerallar (oltingugurt, selitra, fosforitlar, apatitlar va xokazo); 
4.
Qimmatbaho va rudasiz minerallar – tabiiy holda yoki mexanikaviy qayta 
ishlangandan soʻng bezak uchun ishlatiladi (olmos, zumrad, yoqut, malaxit, 
marmar va shunga oʻxshash). 
Rudasiz mineral xomashyolarning ba’zi turlari 1.3 – jadvalda keltirilgan. 

---