Xix bo b. Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik

Agrar inqiroz. 
Qishloq xo‘jaligidagi iqtisodiy inqirozlar 
agrar inqirozlar deb ataladi. Agrar inqirozlar quyidagi
551
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shakllarda namoyon boMadi: 1) qishloq xo'jalik mahsulot - 
larining nisbiy ortiqcha ishlab chiqarilishi, uning sotilmav 
qolgan juda katta zaxiralarining to ‘planishi; 2) narxlarning 
pasayishi, daromadlar va foydalarning kamayishi; 3) fer- 
merlarning ommaviy ravishda xonavayron boMishi, ularning 
qarzlarini ortishi; 4) qishloq aholisi o'rtasida ishsizlarning 
ko'payishi.
Qishloq xo'jaligida takror ishlab chiqarish o'ziga xos 
xususiyatlarga ega boMganligi sababli, agrar inqirozlar o'ziga 
xos tavsif kasb etadi. Agrar inqirozlar sanoat sikllariga qara- 
ganda, odatda, ancha uzoqroqqa ch o ‘zilib boradi. Birinchi 
agrar inqiroz XIX asrning 70-yillarida boshlanib, har xil 
shakllarda 90-yillar o ‘rtasigacha davom etgan edi.
Birinchi jahon urushidan keyin, aholining xarid qobi­
liyati juda pasayib ketgan sharoitda, 1920 yil bahorida ke­
skin agrar inqiroz boshlanib ketdi va ikkinchi jahon 
urushining boshlanishga qadar davom etdi. Uchinchi agrar 
inqiroz 1948 yildan boshlanib, 80-yillargacha davom etdi.
Agrar inqirozlarning cho‘zilib ketishining asosiy sabablari 
quyidagilar: a) yerga xususiy mulk monopoliyasi sharoitida, u 
qishloq xo'jalik ishlab chiqarishining rivojlanishida sanoatga 
nisbatan orqada qolishni taqozo etadi; b) yer rentasining 
mavjud bo'lishi va uning uzluksiz sur’atda o ‘sib borishi. Yer 
rentasining, awalo, absolyut rentaning ko‘payishi qishloq 
xo'jalik mahsulotlarini qimmatlashtirib yuboradi, buning nati­
jasida uni sotish qiyinlashadi; v) ko'plab mayda dehqon 
xo‘jaliklarining mavjud bo'lishi. Mayda ishlab chiqaruvchilar 
xo'jalikni asosan o ‘zi va oilasi uchun zarur tirikchilik vosita- 
larini topish maqsadida yuritadi. Inqiroz sharoitida ham ular 
ishlab chiqarishni qisqartira olmaydilar. 
Tirikchiliklarini 
o ‘tkazish va ijara haqini toMash uchun ishlab chiqarishni il- 
garigi miqyoslarda olib boraveradi. Bu hoi qishloq xo'jalik 
mahsulotlarini 
ortiqcha 
ishlab 
chiqarishni 
yana 
ham 
ko'paytirib yuboradi.
552
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Agrar inqirozlar siklli tavsifga ega boMmaydi. Qishloq 
xo‘jalik mahsulotlarini ortiqcha ishlab chiqarish absolyut 
tavsifga emas, balki nisbiy tavsifga ega. Chunki inqiroz ro'y 
bergan mamlakatlarda million-million kishilar doimiy su- 
ratda ochlikda yashaydi.
2. Iqtisodiyotda muvozanatning buzilishini