Xix bo b. Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik

---

XIX BO B. IQTISODIYOTNING SIKLLILIGI
VA MAKROIQTISODIY BEQARORLIK
Bu bobda dastlab iqtisodiy sikllarga, y a’ni iqtisodiyot 
uchun xususiyatli boMgan ishlab chiqarish, bandlilik va narx 
darajasining davriy tebranishlariga um um iy tavsif beriladi. 
Keyin iqtisodiy sikl fazalarining va davriy tebranishning sa- 
bablarini qarab chiqiladi. Tahlil davom ida tarkibiy va agrar 
inqirozlarga ham da ularning xususiyatlarini yoritib berishga 
alohida o 'rin ajratiladi.
l-§ . Makroiqtisodiy beqarorlik va iqtisodiyotning
sikUiligi
H ar qanday m am lakat, shu jum ladan, industrial rivo­
jlangan m am lakatlar ham iqtisodiy o'sish, iqtisodiy re- 
surslarning toMa bandligi va narxlarning barqaror darajasiga 
erishishga harakat qiladilar. Ammo uzoq muddatli iqtisodiy 
o'sish bir tekis va uzluksiz borm aydi, u iqtisodiy beqarorlik 
davrlari bilan uzilib turadi. Iqtisodiy o'sish ketidan doim o 
tanazzul kelib turadi. Vaqti-vaqti bilan obyektiv qon u n larn - 
ing o'zgartirib bo'lm aydigan ta ’siri ostida takror ishlab 
chiqarish harakatida uzilishlar paydo bo'ladi va bu uzilish 
iqtisodiyot nom utanosibliklarining keskin shaklda nam oyon 
bo'lishi hisoblanadi. Bu holat iqtisodiy adabiyotlarda 
iqtiso­
diyotning siklli rivojlanishi 
deb ataladi.
Ko'plab iqtisodchilar ortiqcha ishlab chiqarish sabablarini 
ochib berishga harakat qilib, talabning ko'payishi va kamayishi, 
ishlab chiqarish hajmining o'sishi yoki qisqarishi kabi hodis- 
alaming davriy tavsifiga e’tibor qaratdilar. Bu hodisalarning 
ro'y berish ketma-ketligidagi m a’lum izchillik ham aniqlandi.
535
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Siklli rivojlanishning obyektivligi va realligi, uning iqtisodiy 
jarayonlar tavsifiga ta’siri nuqtai nazaridan ahamiyatiligi 
to ‘g‘risida bir qator taniqli iqtisodchilar, jum ladan, A.Shpitgof, 
M.Tugan-Baranovskiy, 
T.Veblen, 
U.Mitchell, 
J.M.Klark, 
J.Xiks, J.M.Keyns, Y.Shumpeter va boshqalaming ilmiy asar- 
larida bayon etilgan.
T a ’kidlash lozimki, turli darslik va o'quv qoMlanmalarda 
m azkur m uam m oni yoritishga ham turlicha darajada yon- 
dashiladi. 
Jum ladan. 
akadem iklar 
V.I.Vidyapin, 
A .I.D obrinin, G .P.Juravleva va L.S.Tarasevich um um iy 
tahriri ostida tayyorlangan darslikda bu m uam m oga alohida 
mavzu orqali keng to ‘xtalib 
0
‘tilgan
. 1
U nda iqtisodiy sikllar 
nazariyasi iqtisodiy o ‘sish nazariyasi bilan bir qatorda iqti­
sodiy dinam ika nazariyalari tarkibiga kirishi, iqtisodiy sikl 
tabiatining o ‘zi esa m unozarali va kam o ‘rganilgan m uam - 
m olardan biri ekanligi ta ’kidlangan. Shuningdek, ijtimoiy 
hayotda siklli rivojlanishni tan oluvchi ham da inkor etuvchi 
ikki yo‘nalishdagi tadqiqotchilar mavjudligi ko’rsatilgan. 
Siklning m ohiyatini ochib berishda dastlab unga jism lar 
o ‘zaro t a ’sir jarayonining natijasi sifatida qarab, falsafiy 
qoidalar nuqtai nazaridan izohlashga harakat qilingan. Sikl 
fazalarini ajratib ko‘rsatishda m arkscha sanoat sikli nazari- 
yasiga keng to ‘xtab o ‘tilgan. Shundan so‘ng sikllarning 
asosiy turlari, bugungi kunga qadar mavjud boMgan sikllar 
to ‘g‘risidagi nazariyalar bayon etilgan.
Ba’zi bir darsliklarda esa iqtisodiyotning siklli rivojlan- 
ishi m uam m olariga nisbatan qisqa, um um iy tarzda to ‘xtab 
o ‘tilgan.2 Ushbu xususiyatlarni hisobga olgan holda iqtiso­
diy siklning mohiyati va uning fazalari bayoniga to ‘xtalib 
oMarniz.
1 Q aralsin: Ekonom icheskaya teoriya: Uchebnik. 
Izd., ispr. i dop. / Pod obsli. 
red. akad. V .I.V idyapina, A .I.D obrinina, G .P.Juravlevoy, L.S.Tarasevicha. 
М.: 
IN F R A -M , 2005, 465-485-betlar.
2 Q aralsin: E konom icheskaya teoriya: Ucheb. dlya stud, vissh. ucheb. zavedcniy 
/ Pod red. V .D .K am aeva. 
10-yc izd., pererab. i dop. 
М.: G u m an il. izd. senir 
VLADOS, 2004, 537-541-betlar; Borisov E.F. Ekonomicheskaya teoriya: Uchebnik. - 3- 
ye izd., pererab. i dop. М.: Y u rayt-lzdat, 2005, 301 -309-bctlar.
536
www.ziyouz.com kutubxonasi

---