Xix bo b. Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik

Nomonetar nazariya 
tarafdorlari esa, tex- 
nologik o ‘zgarishlar, yangiliklar, ixtirolaming ahamiyatini alohida 
ta’kidlab, 
pul 
jamg'arishning 
ko'payib 
ketishidagi 
rolini 
ko‘rsatishadi. Monetar va nomonetar yo'nalish o'rtasidagi farq 
uncha katta emas, biri ikkinchisini to'ldiradi.
H ar ikkala nazariya ham oxir-oqibat iqtisodiy faol- 
likning kuchayishiga iste’mol emas, balki investitsiya sabab 
bo'ladi, degan fikrni ilgari suradi.
Iqtisodiy 
sikllarni 
iste’mol 
tovarlariga 
talabni 
o'zgarishiga bog'lab, akseleratsiya tamoyiliga e ’tibor qarati- 
ladi. Bu tamoyil mohiyatiga ko'ra, texnik sabablar tufayli 
iste’mol tovarlariga bo'lgan talabning ozginagina o'zgarishi 
ishlab chiqarish uchun zarur tovarlarga talabning keskin 
o'zgarishiga olib keladi.
Yetarlicha iste’mol qilmaslik nazariyasi. 
Bu nazari­
yaning m ohiyati ko'proq jam g'arib, samarali darajada 
iste’mol qilmaslik jam iyat siklli rivojlanishining sababi qilib 
ko'rsatiladi.
542
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1. M ablag'ni jam g ‘arish, boshqacha aytganda, xazinaga 
aylantirish tu rg ‘unlikka olib kelishi m um kin, chunki bu 
m ablag1 investitsiyalash uchun foydalanilmaydi.
2. Pulni ja m g ‘arish iste’mol tovarlariga talabning qisqar- 
ishiga olib keladi, chunki u iste’molga sarflanmaydi.
3. 
N atijada 
investitsiyaga 
nisbatan 
pul 
shaklidagi 
jam g ’arish hajmi o'sib borib, iste’mol tovarlariga talab ka- 
mayib boradi, taklif esa ortadi, narx pasayadi, iste’mol 
tovarlari bozoridagi qiyinchiliklar inqirozga olib keladi.
Jamg‘arish nazariyasi. 
Bu nazariyaga koYa, iqtisodiy sikl ish­
lab chiqarish vositalari yoki kapitallashgan investitsion tovarlar 
ishlab chiqarish bilan bogMiq. Kundalik iste’mol tovarlari ishlab 
chiqarish bilan uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar va ishlab 
chiqarish vositalari ishlab chiqarish sikllari o ‘rastida katta farq bor.
Kundalik iste’mol mollari doim iy ravishda iste’mol qili- 
nadi. U larning iste’mol miqdori o ‘zgargan taqdirda ham 
uncha katta o ‘zgarishlar sodir boMmaydi.
Uzoq m uddat foydalaniladigan tovarlar doim iy ravishda 
xarid 
qilinm aydi. 
Balki 
ular 
iste’molchi 
darom adi 
ko'paygan paytdagina sotib olinadi. Uzoq m uddat foy­
dalaniladigan tovarlarga talab barqaror emas. Ishlab chiqar­
ishni davom ettirish uchun kapital tovarlar ishlab chiqarish 
zarur.
Iste’mol o'sgan sari kapital tovarlarga talab ham ortadi. 
Bunda ishlab chiqarish tarkibida nom utanosibliklar yuz 
beradi, y a’ni iste’mol tovarlari, uzoq m uddat foydalaniladi­
gan va kapital tovarlar o'rtasida nisbatlar buziladi.
Inqirozning sababi pul yetishmasligi, bank rezervlarining kam- 
ligi tufayli emas, balki ana shu nisbatlaming buzilishidir. Lekin 
ko‘pchilik iqtisodchilar yetarli darajada iste’mol qilmaslik inqi­
rozning sababi emas, balki uning oqibatidir, deb ta’kidlaydilar. 
Ya’ni iste’molchilar daromadlarini ko‘proq jamg‘arishga ajrat- 
ganlaridan emas, balki toMov qobiliyatining yetarli emasligidan, 
ya’ni xarid qilish uchun pulning yo‘qligidan kelib chiqadi.
543
www.ziyouz.com kutubxonasi

---