Xix bo b. Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik

muntazam
yoki aksincha tarzda yuz berishiga ko‘ra, 
davriy. oraliq, 
nom untazam inqirozlarga ajratish mumkin.
Davriy inqirozlar, 
maMum vaqt mobaynida takrorlanib 
turadi.
Oraliq inqirozlar 
toMiq sikl buyicha yuz bermaydi. 
Siklning biron-bir fazasida to ‘xtatiladi. Ular nisbatan uncha 
chuqur boMmay, qisqa muddat davom etadi.
Nomuntazam inqirozlar 
biron-bir alohida sabablarga 
ko‘ra yuz beradi. 
Masalan, tabiiy ofat, sel, 
to ‘fon, 
qurg‘oqchilik tufayli iqtisodiyotda tang ahvolga tushish 
mumkin.
3.
Takror ishlab chiqarish nisbatlarining buzilishi tavsffiga
ko‘ra, 
inqirozlar ikkiga: ortiqcha ishlab chiqarish va taqchil 
ishlab chiqarish inqirozlariga boMinadi. Tovarlarni 
ortiqcha
ishlab chiqarish inqirozi 
turli naf keltiradigan ne’matlarni ko‘p 
ishlab chiqarish, lekin ularni toMa sota olmaslikda namoyon 
boMadi.
TaqchO* ishlab chiqarish inqirozi 
davrida muvozanat 
buzilib, yetishmovchilik natijasida tang ahvol kelib chiqadi. 
Shunday qilib, iqtisodiyotning tang ahvolga tushishiga faqat 
ortiqcha ishlab chiqarish emas, balki taqchil ishlab chiqar­
ish ham sabab boMadi.
Xulosalar
1. 
Iqtisodiy 
sikl 
deganda, 
odatda 
iqtisodiyot 
rivojlanishining bir holatidan boshlanib, birin-ketin bir 
necha fazalarni bosib o'tib, o'zining dastlabki holatiga 
qaytib 
kelgunga 
qadar 
o ‘tgan 
davr 
tushuniladi. 
Iqtisodiyotning rivojlanishidagi 
harakati bir sikl bilan
553
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

to ‘xtab qolmaydi, balki u to'xtovsiz toMqinsimon harakat 
sifatida davom etadi-
2. Iqtisodiy sikl maxsus fazalar orqali amalga oshadi. 
H ar bir faza iqtisodiy rivojlanishdagi muayyan pallani 
ifodalab, o'ziga xos xususiyatlarga ega boMadi. Odatda, 
iqtisodiy siklning inqiroz, turg'unlik, jonlanish, yuksalish 
fazalari ajratib ko'rsatiladi. Ana shu fazalarning har biri 
rivojlanishi jaryonida navbatdagi fazaga o'tish uchun sharoit 
yuzaga keladi.
3. Iqtisodiy sikllarni tashqi omillarning mavjudligi bilan 
tushuntiruvchi nazariyaiii eksternal nazariya deb atash 
qabul qilingan.
Tashqi omillarga iqtisodiy tizimdan tashqarida yotuvchi 
va iqtisodiy hodisalarning davriy takrorlanishini keltirib 
chiqaradigan omillar kiritiladi, ya’ni: urushlar, inqilobiy 
o ‘zgarishlar va boshqa siyosiy larzalar; oltin, uran, neft va 
boshqa qimmatli resurslar yirik konlarining ochilishi; yangi 
hududlarning ochilishi va bu bilan bogMiq ravishda aholi 
migratsiyasi, yer shari aholisi sonining o ‘zgarib turishi; 
ijtimoy ishlab chiqarish tarkibini tubdan o'zgartirishga qodir 
boMgan texnologiya, tadqiqotlar va innovatsiyalardagi qudratli 
o ‘zgarishlar.
4. Internal nazariya iqtisodiy sikllarni iqtisodiy tizinining 
o ‘ziga xos ichki omillar tug‘diradi deb hisoblaydi va 
quyidagi omillarni ajratib ko'rsatadi: asosiy kapitalning 
jismoniy xizmat muddati; shaxsiy iste’molning o ‘zgarishi 
(qisqarishi yoki kengayishi); investitsiyalar, ya’ni ishlab 
chiqarishni kengaytirish, uni yangilash va yangi ish joylarini 
vujudga 
keltirishga yo‘naltiriladigan 
mablagMar 
hajmi; 
ishlab chiqarish, talab va takliflar hajmiga ta ’sir ko‘rsatishga 
qaratilgan davlat iqtisodiy siyosatining o'zgarishi.
5. 
Iqtisodiyotning 
siklli 
rivojlanishi 
sabablarini 
izohlashda, shuningdek, sof monetar nazariya, nom onetar 
nazariya, yetarlicha iste’mol qilmaslik nazariyasi, ja m g ‘arish 
nazariyasi, psixologik nazariya kabilar ham ilgari suriladi.
554
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

6. Hozirgi zamon iqtisodiy fanida iqtisodiy siklning 1380 
dan 
ortiq 
turlari 
mavjudligi 
ta ’kidlanadi. 
Ularning 
ko'pchilik iqtisodchilar tomonidan tan olingan eng asosiy 
turlari sifatida Kitchin, Juglar, Kuznes, Kondratev sikllarini 
keltirish mumkin.
7. Iqtisodiy inqiroz deb ishlab chiqarish hajmining 
keskin tushib ketishiga aytiladi. Inqirozlar turli-tuman 
tarzda ro‘y bersa-da, ularni umumiy, o ‘xshash tomonlarini 
nazarda tutib, quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: xo ‘jalik 
tizimida muvozanatning buzilishi miqyosiga ko'ra, um um iy 
hamda 
ayrim 
sohalarda 
yuz 
beradigan 
inqirozlar; 
iqtisodiyotda muvozanatning buzilishini m untazam yoki 
aksincha tarzda yuz berishiga 
ko‘ra, 
davriy, 
oraliq, 
nom untazam
inqirozlar; 
takror 
ishlab 
chiqarish 
nisbatlarining buzilishi tavsifiga ko‘ra, ortiqcha ishlab 
chiqarish va taqchil ishlab chiqarish inqirozlari.