Xix bo b. Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik

miqyosiga
ko‘ra, 
inqirozlarni umumiy hamda ayrim sohalarda yuz 
beradigan inqirozlarga boMish mumkin. Umumiy inqirozlar 
butun milliy xo‘jaIikni qamrab olsa, ikkinchisi qisman, ya’ni 
ayrim sohalar yoki tarmoqlardagi tanglik sifatida ro‘y beradi.
Ayrim sohalardagi inqirozlarga quyidagilarni kiritish 
mumkin:
Pul-kredit sohasidagi inqiroz. 
Mamlakatda pul-kredit 
tizimining tang ahvolga tushishi boMib, bunda tijorat va 
bank krediti qisqaradi. Aksiya va obligatsiyalarning kursi, 
bank foizi tushib kctishi natijasida banklar sinib, yalpi holda 
bankrotlikka uchraydilar.
Valyuta inqirozi. 
Bunda milliy valyutaning obro’si tushib 
ketadi. Bankda valyuta zaxirasi tugab, milliy valyuta kursi 
tushib ketadi.
Biija inqirozi. 
Bu tanglik birjada qimmatli qog’ozlar 
kursining tezda tushib ketishi, ularni emissiya qilishning 
qisqarishi, fond birjalari faoliyatidagi chuqur tushkunlikda 
ifodalanadi.
550
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

E k o lo g ik in q iro z. 
Atrof-muhitni, eng aw alo , inson 
sog‘lig‘ini yolqotish, umrini qisqartirishga olib keladigan 
darajada vaziyatni vujudga kelishida ifodalanadi. U sanoat- 
ning shiddatli tarzda o'sishiga yoM qo'ymaydi.
Tarmoqlar inqirozi. 
Bu milliy xo'jalikni biron-bir tar- 
mog‘ini qamrab, ishlab chiqarishning tarkibiy o'zgarishi 
yoki normal xo'jalik aloqalarining buzilishi tufayli yuz 
beradi.
Tarkibiy inqirozlar. 
Iqtisodiyotdagi inqirozlardan bir 
ko‘rinishi yoki uning bir turi tarkibiy inqirozlardir. Bu inqi- 
rozlarni ishlab chiqarishning ayrim sohalari bilan tarmoqlar 
rivojlanishi o ‘rtasidagi chuqur nomutanosibliklar keltirib 
chiqaradi.
Tarkibiy inqirozlar bilan iqtisodiy tebranishlar va shu 
jum ladan, iqtisodiy faollikning mavsumiy tebranishlari ham 
mavjud boMadi. Masalan, bayramlar arafasidagi xarid qilish, 
iste’molchilik 
tovarlarining 
faollik 
sur’atida, 
asosan, 
chakana savdoda sezilarli har yillik tebranishlarga olib ke­
ladi. Qishloq xo‘jaligi, avtomobil sanoati, qurilish ham 
qandaydir 
darajada 
mavsumiy 
tebranishlarga 
duchor 
boMadi.
Iqtisodiy faollik iqtisodiyotdagi uzoq muddatli tamoyil- 
larga, ya’ni uzoq muddatli davr, masalan, 25, 50 yoki 100 
yil davomida iqtisodiy faollikning ortishi yoki pasayishiga 
bogMiq. Bu yerda shuni ta ’kidlash lozimki, ayrim m a m ­
lakatlarda (masalan AQSh) uzoq muddatli tamoyil sezilarli 
iqtisodiy o ‘sish bilan tavsiflansa, boshqalari uchun iqtisodiy 
o ‘sishning sekinlashuvi xos.
Iqtisodiy faollikning tebranishini tushuntiruvchi ko‘plab 
qarashlar mavjud boMishiga qaramasdan, ko‘pchilik iqtisod­
chilar, ishlab chiqarish va bandlik darajasini bevosita 
aniqlovchi omil umumiy yoki yalpi sarflar darajasi hisobla­
nadi, deb tasdiqlaydi.