Xitoy tili tarixi

   III.  So‘roq  olmoshlari biror kimsa, narsa-buyum, belgi yoki son haqidagi so‘roqni 

bildiradigan olmoshlardir. Qadimgi xitoy tilidagi so‘roq olmoshlari ikki turga bo‘lingan:  

2) 

kishi haqidagi so‘roq olmoshlar; 

3) 

narsa-buyum haqidagi so‘roq olmoshlar. 

Venyanda kishi haqidagi so‘roqni yasash uchun asosan “

谁

shuí

”, “

孰

shú

” ishlatilgan, “kim”, 

“qay biri” ma’nolarini anglatgan.   

(1) 

此 谁 也 ? Sǐ shuí yě? – Bu kim? («Kurashuvchi podsholiklar» “Chi 

strategiyasi” ) 

(2) 

父 与 夫 孰 亲 ? Fù yǔ  fū shú qīn? Ota bilan er qaysi biri yaqinroq? 

(«Zojuan» “Xuan Gong hukmronligining 15 yili”)

159

 

Venyanda narsa-buyum haqidagi so‘roqni yasash uchun ko‘pincha “

何

h é

”, “

曷

h é

”, “

胡

h ú

”, 

“

奚

x ī

”, “

恶” wū, “安

ā n

”, “

孰

shú

” kabilar qo‘llanilgan. Quyida har birini alohida ko‘rib chiqamiz:  

      1.  “

何 ” (hé) narsa-buyum va joy nomi haqidagi so‘roqni bildirishi mumkin. 

Grammatik vazifalari: 

a) to‘ldiruvchi (“qaerga”); 

b) aniqlovchi (“qanday”);  

v) hol (“qayday qilib”); 

g) kesim (“nima uchun”).  

                                                 

156

 34,682  

 

157

 22,87 

 

158

 18,140 

  

159

 34,1458 

---

轸不之楚，何归乎? Zhěn bú zhī chǔ, hé guī  hū? – Jen Chu mamlakatiga bormas 

ekan, unda qaerga boradi? («Tarixnoma» “Jang I tarjimai holi” bo‘limi)

160

   

       2. “

曷” (hé) so‘roq olmoshi bo‘lib kelganida, asosan narsa-buyumni bildiradi. Uning 

grammatik vazifalari quyidagilardan iborat:  

a) ega (“nima”); 

b) to‘ldiruvchi (fe’l yoki predlogdan oldin keladi, “nimani”); 

v) hol (“nima uchun”, “qanday qilib”); 

g) aniqlovchi (“qaysi”, “qanday”). 

 

庄王怒曰: “吾使子往视之，子曷为告之?” Zhuāng wáng nù yuē: “wú shǐ zǐ wǎng 

shì zhī, zǐ hé wéi gào zhī?” – Chu mamlakati qiroli Juang g‘azab ila dedi: “Men sizni 

Song mamlakatidagi ahvol haqida bilib kelish uchun jo‘natgandim, siz nima uchun ularga 

bizning ahvol haqida aytdingiz?” («Gongyang juan» “Syuan Gong hukmronligining 15 

yili”)

161

 . 

        3.  “

胡 ” (hú) so‘roq olmoshi asosan narsa-buyum haqidagi so‘roqni bildiradi. 

Grammatik vazifalari:  

a) hol (“nima uchun”, “qanday qilib”); 

b) to‘ldiruvchi (“nima”). 

        4.  “

安” (ān) so‘roq olmoshi qadimgi xitoy tilida ko‘pincha joy nomi haqidagi 

so‘roqni anglatgan, ba’zida narsa-buyumni ham bildirgan. Grammatik vazifalari:  

a) hol (“qanday qilib”, “nima uchun”); 

b) to‘ldiruvchi (“qaerda”, “nima”).   

  

沛公安在? Rèi gōng ān zài? – Peygong qaerda? («Tarixnoma» “Syangyuy tarjimai 

holi” bo‘limi) 

       5.  “

奚” (xī) odatda joy nomi va narsa-buyumni bildiruvchi so‘roq olmoshi bo‘lib, 

gapdagi grammatik vazifalari quyidagilardan iborat:  

a) hol (“qanday qilib”, “nima uchun”); 

b) to‘ldiruvchi (“nima”). 

       6.  “

恶”

162

 (wū) odatda narsa-buyum, joy nomi, holatni bildiruvchi so‘roq olmoshi 

bo‘lib, grammatik vazifalari quyidagicha:  

a) hol (“qanday qilib”, “nima uchun”); 

b) to‘ldiruvchi (fe’l yoki predlogdan oldin keladi, “nimani”). 

 

敢问夫子恶乎长? Gǎn wèn fūzǐ  wū  hū zhǎng? – Iltimos ayting-chi, ustoz qaysi 

sohani mukammal egallagan? («Meng-zi» “Gong Song choushang” bo‘limi)

163