Xirurgik kasalliklar

 
 

---

483 
 
 
O’tkir pankreatitli bemorlarning taxminan 2/3 qismi xolelitiaz bilan bog’liq 
bo’ladi. Biroq patogenetik mexanizmi unchalik aniq emas, o’t pufagi va me’da 
osti bezi limfatik kollektorlar bilan aloqasi muhim rol o’ynasa kerak. 
Normada me’da osti bezi fermentlari, avvalo proteazalarning aktivlanishi, 
odatda o’n ikki barmoqli ichak bo’shlig’ida sodir bo’ladi. O’tkir autolitik 
pankreatitda esa bu fermentlarning aktivlashishi bezning o’zida namoyon 
bo’ladi. Biroq, o’tkir pankreatitda bez to’qimasining o’z-o’zini hazm qilishi 
uchun fermentlarning qaysi biri ko’proq zarurligi, hanuzgacha to’liq 
aniqlanmagan. Tripsin proenzimlar, ximotripsin, elastaza, kollagenaza va 
fosfolipaza me’da osti bezining ko’p qismi aktivatori hisoblanadi. Fosfolipaza, 
fosfolipidlar va xujayra membranalaridan kuchli tsitotoksik ta’sirga ega bo’lgan 
lizoletsitin va lizokefalinni ozod qiladi. Aktiv proteazalar kininogenlarga ta’sir 
qilib polipeptidlar va kininlar ajratadi. Kininlar og’riqqa va kuchli 
vazodilatatsiyaga sabab bo’lib, bu og’ir gipovolemik karaxtlikka olib keladi. 
Aktiv lipazalar xujayra yog’larini glitserin va yog’ kislotalarga parchalab, 
to’qimalarda og’ir distrofik o’zgarishlar avj olishiga olib keladi, bez 

---

484 
to’qimasining o’zida bezni o’rab turgan kletchatkada, ingichka va yo’g’on ichak 
tutqichida, katta va kichik charvida va boshqa a’zolarda yog’li nekrozlar 
(steatonekrozlar) hosil bo’lishiga imkon beradi. Tripsin va kininlar shuningdek 
kapillyarlar o’tkazuvchanligini keskin oshiradi, staz, kapillyarlar bo’ylab 
perfuziyani to’xtatadigan «mikrotsirkulyator blok», ishemiya, gipoksiya, 
atsidoz, gemokoagulyatsiya buzilishini keltirib chiqaradi. 
Mahalliy jarayon butun a’zolarga tez ta’sir ko’rsatadi. Limfa va qonga ko’p 
miqdorda toksogen polipeptidlar, lipidlar va ferment autolizining boshqa 
mahsulotlari, pankreatik fermentlar, biogen aminlar tushib, toksemiya 
rivojlanishiga olib keladi, bu qonning plazma va trombin sistemalaridagi 
o’zgarishlar, markaziy va periferik gemodinamikaning buzilishi, parenximatoz 
a’zolardagi funktsional etishmovchilik va toksik asoratlar bilan birga kechadi.
Binobarin, o’tkir pankreatit patogenezida o’zaro bog’langan patobio-
kimyoviy va morfofunktsional 4 ta jarayon: 1) lipoliz, 2) proteoliz, 3) qon va 
limfadagi mikrotsirkulyatsiya buzilishlari ifodalangan demarkatsion 
yallig’lanish, 4) pankretogen toksemiya asosiy ahamiyatga ega.