Xirurgik kasalliklar

Klinikasi.
Kasallik aksariyat to’sh osti sohasida va chap qovurg’alar ostida 
og’irlik sezgisi va biroz og’riq, kekirish, qorinning o’rta darajada dam bo’lishi 

---

487 
ko’rinishidagi dispeptik buzilishlar bilan xarakterlanadigan qisqa prodromal 
davrdan (60-70%) keyin boshlanadi.
Og’riq o’tkir pankreatitning asosiy va doimiy simptom hisoblanadi. Og’riq 
to’satdan paydo bo’ladi. O’z xarakteriga ko’ra og’riq juda kuchli, simillagan, 
doimiy, kamroq vaqt mobaynida tutadi. Og’riq shu qadar kuchli bo’ladiki, 
bemorlar ba’zan hushdan ketadi. Og’riq o’ng va chap qovurg’alar ostida
 
joylashishi mumkin, ko’pincha esa belbog’simon bo’lishi kuzatiladi va elkalar 
ustiga, to’sh suyagi orqasiga o’tadi, buni yanglishib ba’zan miokard infarkti deb 
hisoblaydilar. 85% hollarda bemor qayt qiladi (og’ir hollarda qusuq tarkibiga 
qon aralashgan bo’ladi). Bemor qorni tobora shishib boradi, ich kelmasligi 
hamda el chiqmasligi (qabziyat) kuzatiladi. 
Bemor tanasining vaziyati – ko’pincha majburiy holatda, bemorlarning 
ko’pchiligi yarim egilgan holatda bo’ladilar. Xastalikning boshlanishida, 
bemorning tana harorati normal yoki subnormal bo’ladi. Tananing yuqori 
harorati va isitma rivojlanib borayotgan yallig’lanish asoratlari uchun xos. 
Teri va shilliq pardalarning ranggi oqargan, tsianotik tusda bo’lib, og’ir 
intoksikatsiya jarayonidan dalolat beradi. Aksariyat hollarda sariqlik kuzatilib, 
o’tning normal oqishining buzilishi va jigardagi og’ir toksik holatdan dalolat 
beradi. 
Bemorning tili quruq, kulrang qarash bilan qoplangan. Qorin bir tekis 
ko’tarilgan, mushak himoyasi kuchsiz, qorinning yon bo’limlarida va kindik 
atorofida tsianoz – Grey-Tyorner simptomi va Kullen simptomi qayd qilinadi. 
O’tkir pankreatit uchun epigastral sohada va chap qovurg’alar ostida og’riq 
bo’lishi ob’ektiv simptom hisoblanadi, u ko’pincha oldingi qorin devori 
mushaklarining taranglashmasligi bilan o’tadi. Voskresenskiy simptomi 
(epigastral sohada qorin aortasi pulsatsiyasining yo’qolishi) bemorlarning 
uchdan bir qismida, Meyo-Robson simptomi (chap qovurg’a-umurtqa 
bo’rchagida og’riq) esa, ularning yarmidan ko’prog’ida aniqlanadi. Shyotkin-
Blyumberg simptomi ko’pincha kuchsiz musbat, ichak peristaltikasi 

---

488 
shovqinlarining susayishi kuzatiladi. Perkussiyada qorin bo’shlig’ida ozod 
suyuqlik aniqlanishi ehtimoli bor. 
Kasallik boshlanishida bradikardiya bo’lib, tez orada taxikardiya bilan 
almashinadi. Kasallikning og’ir formalari uchun tez pulsning ipsimon 
xususiyatga ega bo’lishi xos bo’ladi. Arterial qon bosimini ko’pchilik 
bemorlarda pasaygani kuzatiladi.
Parenximatoz a’zolarda distrofik o’zgarishlar rivojlanadi, ularning 
funktsional holati buziladi. Bu o’zgarishlarni asosan giperenzimemiya, 
mikrotsirkulyator buzilishlar va intoksikatsiya tashkil etadi. Buyrak faoliyatida 
ayniqsa qattiq buzilishlar kuzatiladi. Bemorlarning 10-20% da diurezning 
oliguriyadan anuriyagacha o’zgarishi, o’tkir buyrak etishmovchiligi rivojlanishi 
bilan namoyon bo’ladi. 
Laboratoriya tekshiruvlarida o’tkir pankreatitda proteolitik fermentlar 
ko’rsatkichining oshishi (amilaza, tripsin, lipaza, transaminaza) xarakterli 
hisoblanadi. Qonda va siydikda diastazaning miqdori hamisha ham 
oshavermaydi. Amilaza miqdorining birdaniga oshishi (512-1024 TB dan ortiq) 
o’tkir pankreatitdan dalolat beradi, biroq amilaza darajasining normalligi bu 
kasallikni istisno qilmaydi. Bez katta o’zgarishlarga uchraganda qonda va 
siydikda diastaza miqdori sezilarli o’zgarmaydi, ba’zan pasayadi. Tripsinning 
miqdori ancha oshishi ham o’tkir pankreatit uchun patognomonik belgidir. 
Chunki, bu kasallikda tripsin va uning ingibitorlari miqdori juda erta oshadi, 
lipaza kontsentratsiyasining oshishi birmuncha kech muddatlarda (kasallik 
boshlanishining 3-4-sutkalarida) sodir bo’ladi. 
Giperglikemiya va glyukozuriya patologik jarayonga bezning orolsimon 
apparatining tortilishi to’g’risida dalolat beradi. Gipokaltsiemiya o’tkir 
pankreatitning destruktiv formalari uchun patognomonik holat bo’ladi. U odatda 
kasallikning 4 va 10-kunlari orasida, ya’ni yog’ nekrozlari eng rivojlangan 
davrda paydo bo’ladi. Kaltsiyning 4 mekv/l dan pasayib ketishi prognoz 
jihatidan yomon belgi hisoblanadi. 

---

489 
Siydikda, me’da osti bezi fermentlari miqdori oshishidan tashqari, oqsil, 
eritrotsitlar, tsilindrlar paydo bo’ladi. Og’ir hollarda buyrakning toksik-
infektsion zararlanishi o’tkir buyrak etishmovchiligiga olib keladi, bu oliguriya 
yoki anuriya, qonda azotli shlaklar yig’ilishi yuzaga chiqadi. 
Me’da osti bezi to’qimasi fermentlarini tekshirish muayyan diagnostik 
ahamiyatga ega. Elastaza
fermenti aktivligi odatda Keller va Mandl bo’yicha 
(1971), transaminaza aktivligi esa Bregmayer bo’yicha (1970) aniqlanadi. 
Kasallikning xamma formalarida bu fermentlarning aktivlik darajasi nisbatan 
yuqori bo’lishi aniqlangan. Sog’lom odamlar qonida elastaza va transaminaza 
aktivligi aniqlanmaydi. O’tkir pankreatitli bemorlarda qonda elastaza aktivligi 
minutiga 4,3 dan 5 l mkmol/min atrofida bo’ladi. Transaminaza aktivligi 2,29 
dan 4,29 mkmol/min gacha o’zgarib turadi. 
Qon zardobida to’qima fermentlaringing paydo bo’lishi me’da osti bezi 
xujayralari destruktsiyasidan dalolat beradi va bir nomdagi patobiokimyoviy 
sindrom tushunchasini tashkil qiladi. 
O’tkir pankreatitning asosiy asoratlari: erta asoratlari – shok va o’tkir yurak 
etishmovchiligi, peritonit; bir muncha kechki asoratlari – me’da osti bezi 
abstsessi, qorin pardasi orqasidagi kletchatka flegmonasi, diafragma osti, 
ichaklararo, charvi xaltasi, arroziv qon ketishlar, nekrozga uchragan to’qima 
ko’chishi, o’tkir buyrak etishmovchiligi. Keyinchalik esa, me’da osti bezining 
soxta kistalari va oqmalari, ichak oqmalari, qandli diabet kabilar paydo bo’lishi 
ehtimoli bo’ladi.