Xi bob. Dars ta’limida rivojlan- tirish texnologiyasi rivojlantiruvchi ta’lim nima?

PRINSIÐLARNI TANLASHGA UMUMIY YONDASHISH
Prinsiðlarning soni 6 tadan 11 tagachadir. Didaktika tadqiqot-
chilaridan ayrimlarining asarlarida turli prinsiðlar tavsiya etilgan.
Masalan, M. I. Skatkin uzluksiz ta’lim tamoyilini hisobga olib,
o‘qitishning mustaqil bilim olishga o‘tish prinsiði joriy etilishini
taklif qiladi, shuningdek, o‘qishga ijobiy munosabatni shakllan-
tirishga katta e’tibor berib, ta’lim ijobiy asosda olib borilishi prin-
siðini maqsadga muvofiq deb biladi. Y. K. Babanskiy didaktika-
ning yangi yo‘nalishlaridan biri — optimallashtirish nazariyasini
ishlab chiqib, mana shu nazariyaning amaliy yo‘nalishini aks et-
tiradigan uchta yangi prinsiðini tavsiya qiladi. Bular esa: 1) ta’lim-
ning og‘zaki, ko‘rsatmali va amaliy, reproduktiv va izlanishli,
shuningdek, boshqa metodlar hamda usullarini to‘g‘ri birlashti-
rish; 2) ta’limning dars, darsdan tashqari, shuningdek, umum-
sinf, guruhiy va yakka tartibdagi shakllarini to‘g‘ri birlashtirish;
3) o‘quvchilarning o‘qishga ijobiy munosabatini kuchaytirish,
ularda bilishga qiziqishni, bilimlarga ehtiyojni tarkib toptirishdan
iboratdir
1
. Bu prinsiðlar hali barqaror prinsiðlar tizimiga kirgani
yo‘q, lekin tajribali pedagoglar pedagogikaning tegishli mavzulari
va bo‘limlarini o‘tishda ulardan foydalanmoqdalar.
O‘QITISHNING YETAKCHI QOIDALARI
O‘qitishning har xil prinsiðlari tavsiya etilgan va etilayotgan
bo‘lsa ham, lekin barcha tadqiqotchi-didaktlar uchun bir qator
umumiy prinsiðlar mavjud. Ular quyidagilardan iborat:
1. O‘qitishning tarbiyalovchi va kamol toptiruvchi prinsiði.
2. Ilmiylik, tizimlilik va izchillik.
3. Òa’limning amaliy hayot bilan bog‘lanishi.
4. Onglilik va faollik.
5. Ko‘rsatmalilik.
6. Òushunarlilik.
7. Puxtalik.
Barcha predmet o‘qituvchilari hamma sinflarda ana shu prin-
siðlarga rioya qilishlari kerak. Ammo predmetlarning mazmuniga,
o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga, ko‘rsatmali qo‘llanmalar
mavjudligiga bog‘liq holda prinsiðlarning nisbati hamda mazmuni
1
Þ. Ê. Áàáàíñêèé
. Ïðèíöèï îáó÷åíèÿ â ñîâðåìåííîé îáðàçîâàòåëüíîé
øêîëå. — Íàðîäíîå îáðàçîâàíèå. 1979. ¹2.

---

151
o‘zgaradi. Masalan, ko‘rsatmalilik prinsiði tabiatshunoslikni o‘qitish
jarayonida tajribalarni namoyish etish bo‘lsa, tilni o‘qitishda gram-
matika jadvallarini ko‘rsatish, doskaga yozish, sxemalarni chizish
va hokazolardan iborat bo‘ladi.
Lekin har qanday predmetni o‘qitishda jonli mushohada, ya’ni
narsa va hodisalarni muayyan idrok etish, fikrlash prinsiðlariga
amal qilish, boshqacha aytganda, nazariy xulosalarni tushunish
va bilish, ularni hayotda qo‘llay olish zarur.