Xi bob. Dars ta’limida rivojlan- tirish texnologiyasi rivojlantiruvchi ta’lim nima?

O‘quvchi o‘z-o‘zini baholaydi
. O‘quvchilar bilimini tekshirish
va baholash masalasi to‘g‘risidagi munozaralar, ularni takomil-
lashtirishning yangi shakllarini izlash, aksariyat hollarda noto‘g‘ri
yo‘nalishda olib borilyapti. Albatta, 10 ballik baho tizimini joriy
etish yoki bahodan umuman voz kechib, tekshirishning turli
shakllaridan, chunonchi, sinov, imtihon, testlarni qo‘llash mum-
kin. Lekin o‘quvchi va uning bilish qobiliyati o‘qituvchi bahosi-
ning obyekti bo‘lib qolaveradi.
Maktab bahosini takomillashtirishning eng samarali yo‘li
o‘quvchi bilimini baholash komponentining faol subyektiga ay-
lantirishda. Zero, pedagogning bahosi o‘quvchining o‘zini o‘zi
baholashga o‘rgatish lozim, yana yaxshisi, baholashning bu ikki
ko‘rinishini uyg‘unlashtirish muhimdir.
O‘z-o‘zini baholashni ta’minlovchi yo‘llar qaysi? O‘quvchi-
larning o‘z-o‘zini baholash ko‘nikmasini paydo qilish uchun bi-
rinchi navbatda ularni o‘z bilish faoliyatini baholashga jalb etish
lozim. O‘z-o‘zini baholash quyidagi usullar bilan vujudga keladi:

---

147
1. Boshqalar bajargan ishni o‘quvchi tomonidan, ya’ni
o‘quvchilarning o‘zaro baholashi. Sinfdoshining ishi to‘g‘risida
axborotning mavjudligi o‘zini o‘zi baholash faoliyatiga ijobiy ta’sir
qiladi.
2. Ishni bajargan o‘quvchi o‘ziga o‘zi baho qo‘yadi. So‘ng uning
ishi o‘qituvchi tomonidan baholanadi, ikkala baho qiyoslanib,
birinchi bahoning obyektivlik darajasi aniqlanadi.
Yana boshqa usulni ham taklif etish mumkin. Og‘zaki javob-
dan so‘ng o‘qituvchi javob berayotgan o‘quvchidan o‘ziga qanday
baho qo‘yish mumkinligini so‘raydi. Keyin sinfga murojaat qilib,
o‘rtoqlarining javobini ballar bo‘yicha baholashni iltimos qiladi.
Biroq, o‘zini o‘zi baholashni shakllantirish uchun o‘quvchilarni
baholash faoliyatiga jalb etish kifoya qilmaydi. Ya’ni, o‘quvchilarni
shunday mezonlar bilan qurollantirish kerakki, o‘quvchilar ular
bilan baholash va o‘zini o‘zi baholashni amalga oshirsinlar.
O‘quvchi o‘zining (o‘rtog‘ining) bilimlarini baholash uchun
berilgan namuna mezon nisbatini (o‘lchashni) bilishi zarur. O‘z
harakati yoki ish natijalarini mezon bo‘yicha taqqoslab, u o‘z
faoliyatini baholashga o‘rganadi.
O‘qituvchi bahosidan so‘ng o‘zini o‘zi baholashga o‘tish o‘quv-
chini o‘qitishning faol subyekti qilishda juda muhimdir. O‘qitishda
o‘qituvchining asosiy vazifalaridan biri, bu — o‘quvchilar bilish
faoliyatini boshqarish hisoblanadi. Undan kelib chiqib, u o‘quv-
bilish faoliyatini rejalashtiradi, maqsad qo‘yadi, uni motivlashti-
radi, nazoratni boshqarish va baholashni amalga oshiradi. O‘quvchi
muayyan mezonlar asosida o‘zining bilish faoliyatini baholashi
zarur va o‘quvchi qanchalik tez-tez o‘zini baholash bilan shug‘ul-
lansa, u shunchalik ishonch bilan o‘qitish subyekti bo‘lib boradi.