Xalqaro tijorat ishi

«Mahsulot bo'limi» haqidagi kelishuvlar. Kompensatsiya bitimlarning ikkinchi toifasiga tegishli bo’lib, ishlab chiqarish hamkorligi doirasida amalga oshiriladi. Yirik masshtabli uzoq muddatli kompensatsiya bitimlardan farqli ravishda bu bitimlar ko’pincha «pod klyuch» («pod klyuch»-qurib, tayyor qilib topshiriladigan) sanoat ob’ektlari qurilishi haqidagi kelishuvlar asosida amalga oshiriladi. Bu bitimlar korxona qurilgandan so‘ng ishlab chiqarilgan mahsulotlarni oldindan belgilangan tartibda to’lashni nazarda tutadi.
Bu ulush odatda, 20 dan 40 %gacha miqdorni tashkil qiladi.
«Mahsulot bo‘limi» haqidagi bitimlar korxonalardagi xom ashyoni qarama-qarshi etkazishda keng tarqalgan bitimlar shakli hisoblanadi. Bitimlarning bunday turi, asosan, bir tomondan, davlat organlari, rivojlanayotgan mamlakatlar tashkilotlari, ikkinchi tomondan, xorij firmalari yoki firma uyushmalari o‘rtasida imzolanadi.
Bunday bitimlar xorij firmalarining razvetka qilish va qazib olishga, tog’-shaxta uskunalarini o’rnatishga, injener qurilish xizmatlarini taqdim etishga ketgan xarajatlarini to’lash, qazilgan mahsulotning dastlabki ko’rinishda yoki qayta ishlangan holda ulushi bor mamlakatga etkazib berish yo’li bilan amalga oshiriladi. Bunday mahsulotlarni olish bunday turdagi kelishuvlarning asosiy maqsadi hisoblanadi. Xorijiy firma - razvetka va tabiiy resurslarni ishlab chiqish, texnologiya va uskunalar etkazib berish uchun, katta xarajat va risk qiladi. U ko’pincha, kompensatsiya tartibida olinadigan tovar etkazib berish shartnomalarini uzoq muddatga aniq resurslarni o’zlashtirishda hamkorlik uchun belgilangan davrga mo’ljallab imzolashga intiladi.
Amaliyotda tabiiy resurslarni ishlab chiqishdagi hamkorliklar to’g’risidagi bitimlar tez-tez uchrab turadi. «Mahsulot bo’limi» haqidagi bitimlarda qarama-qarshi qo’yilgan tovarlarning hajmi va mahsulotlar narxini aniqlash hamda o’zgartirish usullari batafsil yoritilgan. Bunday kelishuvlarda narxlar, odatda, jahon bazasida, ma’lum chegirmalar bilan belgilanadi. Bundan tashqari, kelishuvlarda, odatda narxlarni qayta ko’rib chiqish tartibi haqida izoq beriladi, modomiki, to’qnashgan mahsulotlarga narxlar quyidagilarga bog‘liq tarzda belgilanadi: bu erda gap ishlab chiqarish hamkorligi haqidagi shartnomalar muddati tugagunga qadar resurslarni ishlab chiqish natijasida olingan tovarlarni etkazib berish haqidami yoki shunday shartnomaning xarakati muddati tugashi bo‘yicha tovarlarni etkazib berish haqidami.