Xalqaro savdo nazariyalari

3.
D. Rikardoning nisbiy ustunlik nazariyasi
D. Rikardo A. Smitning «Mutlaq ustunlik» nazariyasini yanada mulohaza qilish 
natijasida ushbu nazariya umumiy qoidaning bir qismi ekanligini isbotlab berdi. D. 
Rikardo «Siyosiy iqtisodning boshlanishi va soliqlar» nomli asarida klassik nazariyani 
boshi berk ko`chadan olib chiqadi. Uning fikricha, mamlakatlar ishlab chiqarish 
samaradorligini ta`minlashda yoki ko`proq ustunlikka ega bo`lgan yoxud kamroq 
zaiflikka ega bo`lgan mahsulot ishlab chiqarish va sotishga ixtisoslashsalar maqsadga 
muvofiq bo`ladi. Bunday vaziyatlarda ikki mamlakat o`rtasidagi savdo ko`proq 
imkoniyatlar olib keladi. Har bir mamlakat o`zi ixtisoslashgan mahsulotlarni ishlab 
chiqaradi va shu orqali yutuqlarga erishadi. Uning mulohazalari “Nisbiy ustunlik 
nazariyasi”da o`z echimiga ega bo`ldi. 
Masalan, Portugaliyada ishlab chiqarilgan movut va Angliyada ishlab chiqarilgan 
vino individual xarajatlarga ega bo`lsin. SHuni hisobga olgan holda D. Rikardoning 
“Nisbiy ustunlik” nazariyasini qo`llaymiz: 
2-jadval 
Mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo`lgan mehnat sarfi.

---

Movut (bir dona) 
Vino ( barrel’) 
Portugaliya 
90 
80 
Angliya 
100 
120 
YUqoridagi misoldan ko`rinib turibdiki Portugaliya barcha turdagi mahsulotlarni 
ishlab chiqarishda mutlaq ustunlikka ega. YA`ni bir dona movut ishlab chiqarish 
uchun 90 mehnat birligi, bir barrel vino ishlab chiqarish uchun esa 80 mehnat birligini 
sarflaydi. Ammo, D. Rikardo Portugaliyada movut ishlab chiqarishga nisbatan vino 
ishlab chiqarish savdosini yo`lga qo`yish ko`proq foyda olib kelishini ta`kidlaydi. 
CHunki, bir dona movutga nisbatan bir barrel’ vino ishlab chiqarish arzonga 
tushmoqda. Bunda nisbiy ustunlikdagi farq har bir millat uchun xalqaro savdoda 
yutuqqa olib keladi. YA`ni, Portugaliya bir barrel’ vinoni (80 birlikda) 120 birlikda 
Angliyaga sotsa va o`z navbatida, Angliyadan (100 birlikda) ushbu birlikda 1,2 dona 
movut sotib olish imkoniyatiga ega bo`ladi.
O`zida ishlab chiqarilgan mahsulotga solishtirganimizda esa 
8/9
donaga ega 
bo`lar edi. Boshqacha aytganimizda, Portugaliyaning vino ishlab chiqarish va movutni 
sotib olish evaziga oladigan foydasi quyidagicha bo`ladi. 
120 / 100 – 8 / 9 =1,2 - 0,(8) = 0,31 dona movut. 
Angliya esa movut ishlab chiqarishda kamroq zaiflikka ega. YA`ni movut ishlab 
chiqarishga qilinadigan mehnat sarflari o`rtasidagi farq vino ishlab chiqarishdagiga 
nisbatan kamroq. Demak movut ishlab chiqarishga ixtisoslashish hisobiga xalqaro 
savdodan Angliya ham yutadi. YA`ni, movut ishlab chiqarib, uni Portugaliyaga sotish 
hisobiga