X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

Kordil’era oldi va Pampa serralari. 
G‘arbga tomon ko‘tarilib borayotgan 
Gran-Chako va Pampa tekisliklari o‘rtacha balandligi 2500-4000 m keladigan 
meridional ravishda yo‘nalgan tik yonbag‘irli tog‘ tizmalari bilan tutashadi. Bu 
materik ichki qismida joylashgan, Janubiy Amerikaning boshqa o‘lkalaridan 
maydonining kichikligi, iqlimining keskin kontinentalligi, Atlantika okeanidan 
uzoqligi, Tinch okeandan And tog‘lari orqali to‘silib turganligi va landshaft 
xususiyatlari bilan farq qiladigan Kordil’era oldi va Pampa serralari tabiiy geografik 
o‘lkasidir. 
Sharqiy pampa tekisligidan g‘arb tomonda quruq G‘arbiy pampa joylashgan. 
G‘arbiy Pampada shimoldan janubga tomon cho‘zilgan o‘rtacha balandlikdagi tog‘ 
tizmalari mavjud bo‘lib, ular 
Pampa serralari 
deb ataladi. Bular Serras-de-Kordova 
(Champaki tog‘i, 2884 m), San-Luis va boshqalardir. Ulardan g‘arb tomonda 
meridional ravishda cho‘zilgan Kordil’era oldi baland tog‘ tizmalari joylashgan. 
Kordil’era oldi tizmalari Serra-del-Akonkixa (5550 m), Kordil’era-de-Famatina 
(Mexikana tog‘i, 6250 m), Serra-de Sanogasta, Kordil’era-de-la-Puntilya (4924 m) 
va boshqalardan tashkil topgan. 
Meridional yo‘nalgan Kordil’era oldi tog‘ tizmalari va Pampa serralarining 
kelib chiqishi turli davrlar bilan bog‘liq. Shimoli-g‘arbiy serralar kembriygacha 
bo‘lgan qadimgi strukturalarning qoldiqlari bo‘lsa, janubi-g‘arbdagi serralar quyi 
gertsin burmalanishida vujudga kelgan. Keyinchalik And tog‘larining ko‘tarilishi 
bilan bog‘liq bo‘lgan vertikal harakatlar natijasida 
gorstlar
– tik yonbag‘irli tog‘lar 

---

126 
va 
grabenlar
– tog‘ oralig‘i botiqlari hosil bo‘lgan. Meridional cho‘zilgan tog‘ 
tizmalarini bir-biridan Salta, Tukuman, Kordova, San-Xuan, Mendos, La-Rioxa, 
Katamarki bo‘ylama botiqlari ajratib turadi. Ularning uzunligi 100-150 km dan 400 
km gacha boradi. 
Bo‘ylama tog‘ oralig‘i botiqlari okean sathidan turli xil balandliklarda 
joylashgan. Ularning o‘rtacha balandligi 2000-2500 m gacha yetadi. Faqat sharq 
tomonda joylashgan botiqlar juda pastligi bilan ajralib turadi. Jumladan, Salinas-
Grandes (Katta sho‘rxok) botig‘i okean sathidan 170 m va Mar-Chikita (Kichik ko‘l) 
ko‘li 70 m balandlikda joylashgan. O‘lkaning tog‘ oralig‘i botiqlaridagi paleogen va 
neogen yotqiziqlari neft, tabiiy gaz konlariga, kristall jinslardan iborat tog‘ tizmalari 
rangli metallar konlariga boy. 
G‘arbiy Pampa tekisligida va tog‘ oralig‘i botiqlarida sharqdan g‘arbga tomon 
iqlimning kontinentalligi va quruqligi orta boradi. Yillik yog‘in miqdori G‘arbiy 
Pampada 250-300 mm dan o‘lkani And tog‘laridan ajratib turuvchi bo‘ylama tog‘ 
oralig‘i botiqlarida va meridional cho‘zilgan tog‘larning g‘arbiy yonbag‘irlarida 100 
mm gacha kamayadi. Atmosfera yog‘inlari faqat yoz oylari kuzatiladi. Namlikning 
yetishmasligi qish oylarida kuchli seziladi. Qurg‘oqchilik bo‘lgan yillarda Mendos, 
San-Xuan kabi botiqlarda yog‘in umuman bo‘lmaydi. Bu yerlarda qurg‘oqchilik 
ikki-uch yillab davom etadi. Masalan, San-Xuan botigida qurg‘oqchilik surunkasiga 
671 kun davom etib, bir tomchi ham yomg‘ir yog‘magani kuzatilgan. 
Gran-Chako va G‘arbiy Pampa tekisliklari ustidan ko‘tarilib turgan Serra-del-
Akonkixa, Serras-de-Kordova tog‘ tizmalarining sharqiy yonbag‘irlari Atlantika 
okeanidan keladigan havo massalarini ushlab qolganligi sababli yog‘in miqdori
botiqlarga va tizmalarining g‘arbiy yonbag‘irlariga tushadigan yog‘in miqdoriga 
nisbatan qariyib uch-to‘rt martaga ko‘payadi va 700-1000 mm ni tashkil etadi. 
Kordil’era oldi va Pampa serralarida havo harorati sutka va yil davomida keskin 
o‘zgarib turadi. Qish oylarida haroratning qeskin o‘zgarishi botiqlarda yaxshi 
seziladi. Bu yerlarda o‘rtacha oylik harorat +10
0
+11° C atrofida bo‘ladi. Kechalari 
haroratning pasayishi tufayli suv yuzalari muzlaydi, kunduz paytlari quyosh chiqishi 
bilan harorat +20°C gacha ko‘tariladi. 
O‘lka hududi, ayniqsa uning g‘arbiy qismi daryo to‘riga juda kambag‘al. 
Botiqlar ichki oqimlarning mahalliy havzalari hisoblanadi. Ayrim sharqqa qarab 
oquvchi daryolar kam suvligi tufayli qumlar orasida yo‘qolib ketadi yoki sho‘r 
botqoqliklarga va ko‘llarga kelib quyiladi. Daryolardan Rio-Dulse Mar-Chikita 
ko‘liga, Rio-Kolorado Atlantika okeanining Rinkon qo‘tig‘iga quyiladi. 
Tog‘ oralig‘i botiqlarida chala cho‘l va tog‘ etaklarida dasht landshaftlari 
rivojlangan. Chala cho‘l va dashtlarda o‘t o‘simliklari bilan bir qatorda past bo‘yli 
akasiyalar, mimozalar, kaktuslar, tikanli butalar o‘sadi. Tog‘ tizmalarida 
landshaftlarning vertikal zonalligi mavjud. Bu tizmalarning 400-1600 m 
balandlikdagi sharqiy yonbag‘irlari tropik o‘simlik tipidan subtropik o‘simlik tipiga 
o‘tuvchi qalin o‘rmonlar bilan qoplangan. Zirk daraxtidan tashkil topgan o‘rmonlar 
2500 m gacha ko‘tariladi. Undan yuqorida kserofit dasht o‘t o‘simliklari o‘sadi. 
Kordil’era oldi va Pampa serralarining tog‘ oldi tekisliklarida, tog‘ oralig‘i 
botiqlarida agrolandshaftlar keng tarqalgan, Tukuman, Kordova, Mendos va boshqa 

---

127 
vohalar barpo etilgan. Mendos vohasida uzumchilik rivojlangan, sug‘oriladigan 
maydonlarda shakarqamish, makkajo‘xori, bug‘doy, tamaki, turli xil mevalar 
yetishtiriladi. O‘zlashtirilmagan tipik chala cho‘l va dasht ladshaftlaridan yaylov 
sifatida foydalaniladi. 
O‘lka hududida chorvachilikning bir necha turlari mavjud: shimolda xachir va 
go‘sht uchun qoramol, g‘arbda buqa va echki, janubda qo‘y boqiladi. Shuning uchun 
botiqlardagi sug‘oriladigan yerlarning asosiy qismi beda va turli xil o‘t ekinlari bilan 
band.