X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

G‘arbiy Amazoniya
 
pastekislikning eng kengaygan qismi bo‘lib, eni 1600 km 
gacha yetadi. Yer yuzasi antropogen davr yotqiziqlaridan tarkib topgan bir xil 
ko‘rinishdagi tekislik. Uning balandligi And tog‘lari etagida okean sathidan 100 m 
dan oshmaydi, Manaus shahri yaqinida 20 m ni tashkil etadi. Bu yerda daryolar juda 
sekin oqadi, vodiylar chuqur kesilmagan, qayirlar juda keng, meandralar va qoldiqli 
daryo uzanlari yaxshi rivojlangan. Iqlimi ekvatorial doimiy nam va issiq iqlim. 
Yillik yog‘in miqdori 3000-3500 mm. ni tashkil etadi. Tuproq qoplami asosan 
podzollashgan qizil laterit tuproqlardan iborat. Daryo vodiylarida allyuvial tuproqlar 
vujudga kelgan. Suv bosadigan joylarda botqoq tuproqlar uchraydi. 
G‘arbiy Amazoniyaning Japura, Putumayo, Napo, Isa, Maranon, Ukayali va 
boshqa kichik daryolari And tog‘laridan boshlanadi. Bu daryolar serob yomg‘ir 
suvlaridan tashqari And tog‘larining qor va muzliklaridan ham to‘yinadi. Daryo 
vodiylari ahyon-ahyonda suv bosadigan baland qayir (
varzea
) va yil davomida bir 

---

120 
necha oylab suv tagida qoladigan past qayir (
igapo
) o‘rmon landshaftlaridan tarkib 
topgan. 
G‘arbiy Amazoniya qalin doimiy yashil nam ekvatorial o‘rmonlar bilan 
qoplangan. O‘rmonlarda yo‘g‘onligi 15 m keladigan baland bo‘yli seyba, paxta 
daraxti, qimmatli yog‘och beradigan sedrela daraxti, xilma-xil palmalar, Braziliya 
nomining kelib chiqishiga sabab bo‘lgan pau brazil daraxti (qizil daraxt), kakao 
daraxti, kauchuk beradigan geveya daraxtlari o‘sadi. Bular varzea o‘rmon 
landshaftlarining tipik vakillaridir. Igapo o‘rmonlari varzeaga nisbatan daraxt 
turlariga kambag‘al. Uning eng xarakterli o‘simligi 
imbauba-sekropiya
keng 
tarqalgan. Suv bosmaydigan daryo oraliqlarida sutli daraxt, qizil rangli mogno 
daraxti, kauchuk daraxti, Braziliya yong‘og‘i ko‘p o‘sadi. 
G‘arbiy Amazoniyada daraxtda yashashga moslashgan hayvonlar yal’poq 
burunli maymunlar, kinkaju ayig‘i, daraxt jayrasi, yalqovlar, mayda chumolixo‘rlar, 
daraxt baqalari juda ko‘p. Yerda yashaydigan hayvonlardan tapirlar, katta 
chumolixo‘rlar, ulkan qalqondorlar, yovvoyi cho‘chqalar – pekarlar ko‘pchilikni 
tashkil etadi. Daryolarda kaymanlar, timsohlar hamda baliqlar yashaydi.