X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

Sharqiy Avstraliya.
Bu o’lkaga Katta suvayirg’ich tizma va materikning 
sharqiy sohillari kiradi. O’lkada tektonik va erozion yoriqlar tog’larni alohida 
massivlarga bo’lib yuborgan. Bu tog’lar sharqiy sohilda eng baland (1600 m) 
ko’tarilgan va cohilga tik tushib turadi. Ulardan eng baland - Kosyushko 2228 m 
ga ko’tarilgan. Sharqiy Avstraliyaning tabiiy sharoiti o’lkaning shimoldan janubga 
uzoq masofaga cho’zilganligi va tog’ rel’efiga bog’liq. Shimolda va sohilning 
o’zida harorat yil davomida ko’p o’zgarmaydi: iyulning o’rtacha harorati +18°S ga 
yaqin, yanvarning o’rtacha harorati esa +20°S. Tog’larda eng sovuq oyning 
o’rtacha harorat -10°S ga tushadi. Tog’larda o’simliklardan evkaliptlar, igna bargli 
daraxtlar, tog’larning yuqori qismida passat o’rmonlari o’sadi. Tog’larda turli xil 
qopchiqlilardan olmaxon, kaktus, daraxtda yashovchi kenguru va qush turlari 
xarakterlidir.
Janubi - Sharq.
Materikning janubi sharqida Avstraliyaning asosiy tog’ tizimi 
kenglik bo’ylab cho’zilgan qismlari kiritilib, ular Viktoriya tog’lari deb ataladi. 
Janubiy tog’ tizimalari Port - Fillip qo’ltig’i shimol tomondan o’rab turadi va 
asosiy qismi tog’lik va pastekisliklardan iborat. Janubi Sharqiy Avstraliya 
subtropik iqlim mintaqasida joylashganligidan tabiiy sharoitiga ko’ra sanoat va 
qishloq xo’jaligini rivojlantirish uchun eng qulay va mamlakatning aholisi eng zich 
joylashgan o’lkasidir. Yog’inlar sharq va g’arbdan ham keladi, lekin ularning 
asosiy qismi tog’ yonbag’rlarga, ayniqsa janubi-sharqiy qismida ko’p yog’adi. 
Haroratining nisbatan bir tekis bo’lishi iyulda +15°+10
0 
S, yanvarda +15
0
+20°S 
janubdan sovuq havo massalariningy kirib kelishi bilan o’zgaradi, janubdan 
keladigan shamollar qishda haroratning 0°S dan pastga tushishiga sabab bo’ladi. 
Markaziy tekislik.
Avstraliya materigining bu eng past qismi juda katta
paleozoy sinklizasiga va unga tutashib turgan katta paleozoy sinklizasi hamda

---

76 
kembriy davrigacha bo’lgan strukturalarining cho’kkan qismiga to’g’ri keladi. Eyr-
Nord ko’li soyligi Avstraliyaning eng past yeri bo’lib, u -16 m ga yetadi. Markaziy 
tekislik iqlimi kontinental va quruq qurg’oqchilik g’arbga tomon ortib boradi. Eyr-
Nord ko’li sohillarida yog’in kam yog’adi, u yerda yillik yog’in miqdori 120 mm 
dan oshmaydigan, qurg’oqchilik davr 250 kundan ham ko’p davom etadigan joylar 
bor. O’lkaning sharq va janubiga tomon yog’in miqdori 500 mm ga ortadi. Shimol 
va janub haroratidagi farqlar yozdagiga nisbatan qishda katta bo’ladi. Qishda 
shimolda o’rtacha harorat +18
0
+20
0
, janubda +8
0
+10°S bo’lgani holda, yozda
hamma joyda bir xil +28
0
+29°S bo’ladi. Eyr-Nord ko’li sohillari va undan
shimol va g’arbidagi yerlar dyuna rel’efli cho’llaridan iborat. O’lkada ayniqsa,
uning eng kam o’zlashtirilgan shimoliy qismida yovvoyi hayvonlar saqlanib 
qolgan.