X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

— o'pka kapillarlari orqali qon o'tishi — perfuziyasini o'z
ichiga oladi.
Nafas olish uzunchoq miyada joylashgan dorzal va ventral
yadrolar hamda Varoliy ko'prigining old qismida joylashgan
pnevmotoksik yadrolar, ya’ni nafas olish markazlari hisoblangan
tuzilmalar orqali boshqariladi. Bu markaz faoliyati aw alo S 0 2 va
0 2 konsentratsiyasi, tomirlar ichki bosimi, bosh miya qobig'ining
holati, o'pka va plevraning harakatchanligi va boshqalarga bevosita
bog'liqdir.
Tashqi nafas biologik-fiziologik nuqtayi nazardan ikki yo'l
bilan boshqariladi.
1. 
O'zgarish yoki (qayta bog'lanish) prinsipi bo'yicha. Bunda
qondagi gazlar normal bosimining o'zgarishi xemoretseptorlar-
ni qo'zg'atadi, nafas markaziga impulslar keladi va ular qayta ish-
lanib, tegishli efferent impulslarning nafas markaziga kelishi
natijasida alveolyar ventilatsiya o'zgaradi.
2. «G'azablanish», «qo'zg'alish», ya’ni his-hayajon prinsipi
bo'yicha. Bu esa qonda gazlar tarkibining o'zgarishiga bog'liq emas.
M asalan, jism oniy m ehnatni boshlashdan oldin nafas olish
tezlashadi, chunki bundan harakat markazlari va markaziy nerv
sistemasining faollashuvi natijasida impulslar nafas markazini ham
qo'zg'atadi. Ular, asosan, ro'y beradigan o'zgarishlaming oldini
olishga yo'nalgandir. Bu har ikki yo'l bir-birini to'ldirib,
organizmga kerakli miqdorda 0 2 ni yetkazib berishga qaratilgandir.
245

---

Nafas yetishmovchiligi rivojlanish mexanizmiga ko‘ra quyidagi
o'zgarishlar bilan bogMiq boMishi mumkin:
1) Alveolyar ventilatsiya buzilishi.
2) O'pkada qon aylanishi (perfuziya) buzilishi.
3) O'pkada gazlar diffiiziyasi buzilishi.