|
Magniy va kalsiyning xossalari
Element Kimyoviy
belgisi
Nisbiy
atom
massasi
Òartib
raqami,
yadro
zaryadi
Elektron
konfigu-
ratsiyasi
Suyuqla-
nish
harorati,
°C
Zichligi,
kg/m
3
Magniy
Mg
24,305
12
[Ne]3s
2
651
1738
Kalsiy
Ca
40,08
20
[Ar]4s
2
850
1550
http:eduportal.uz
110
K imyoviy reaksiyalarda bu metallar qaytar uvchi sifatida
ikkita elektronini berib, +2 zaryadli ionga aylanadi. Barcha
birikmalarida +2 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
Òabiatda tarqalishi. Kalsiy va magniy tabiatda juda keng tar-
qal gan elementlardandir. Yer qobig‘ida magniy 3,35 %ni, kalsiy
3,5 %ni tashkil etadi. Ko‘p minerallar: magnezit MgCO
3
, kalsit
CaCO
3
, dolomit CaCO
3
.MgCO
3
, giðs CaSO
4
.2h
2
O, taxir tuz
MgSO
4
.7h
2
O, silikatlar – asbest CaO.3MgO.4SiO
2
kabilar kalsiy
va magniyning tabiiy manbalari hisoblanadi.
Ca (+20) 2; 8; 8; 2 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
4s
2
t
s
,°Ñ
t
q
,°Ñ
, g/cm
3
E
0
, V
Kashf etilgan
850
1480
1,55
-2,82
G.Devi, 1808
Ohaktosh, bo‘r, marmar CaCO
3
Giðs, alebastr CaSO
4
. nh
2
O
Apatit Ca
3
(PO
4
)
2
Ftorapatit Ca
5
(PO
4
)
3
F
elektroliz
CaCl
2
Ca
Ishlatilishi:
Rangli metallurgiyada
Qurilishda
Silikat sanoatida
Tibbiyotda
Ca h
2
Ca(NO
3
)
2
CaO
Ca(Oh)
2
Ca
3
N
2
Cahal
2
CaS
CaSO
4
• O‘zbekistonda 20 ga yaqin marmar konlari mavjud
bo‘lib, hozirgi kunda G‘oz g‘on, Nurota va Zirband
konlaridan qazib olinmoqda.
• Fosforit zaxiralari esa Markaziy Qizilqumdagi Qoraqat
konida va Shimoliy Jetitov konlarida jamlangan.
http:eduportal.uz
111
Olinishi. Kalsiy va magniy sanoatda tuzlari suyuqlanmasini
elektroliz qilib olinadi.
Õossalari. Magniy va kalsiy — kumushsimon-oq rangli, yengil
me tallar. Ular havoda tezda oksid parda bilan qoplanib qoladi,
bu parda metallning ichki qismini saqlaydi. Kalsiy magniyga
nisbatan faol va ishqoriy tabiati kuchli bo‘lganligi uchun kerosin
ostida saqlanadi (109- betdagi 13- jadvalga qarang).
Mg (+12) 2; 8; 2 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
t
s
,°Ñ
t
q
,°Ñ
, g/cm
3
E
0
, V
Kashf etilgan
650
1090
1,74
-2,36
J.Blek, 1755
Magnezit MgCO
3
Taxir tuz MgSO
4
.7h
2
O
Karnallit KCl. MgCl
2
. 6h
2
O
Olevin MgSiO
3
Mg
Mgh
2
Mg(NO
3
)
2
MgO
Mg(Oh)
2
Mg
3
N
2
Mghal
2
MgS
MgSO
4
MgO·CaO
MgO
MgCl
2
Ishlatilishi:
Intermetall birikmalar
Raketa texnikasida
Silikat sanoatida
To‘qimachilikda
Achchiqtosh olishda
Kalsiy va magniyda metallik xossalari ishqoriy metallardan
ko‘ra kuchsiz namoyon bo‘ladi. Chunki ularning tashqi elektron
qavatlarida ishqoriy metallarnikidan bitta ortiq elektron bor.
Magniy ko‘zni qamashtiradigan oq alanga hosil qilib yona di;
galogenlar, azot bilan ta’sirlashadi; karbonat angidrid, suv bug‘i
bilan ham reaksiyaga kirishadi:
http:eduportal.uz
112
2Mg + O
2
↓
2MgO,
3Mg + N
2
↓
Mg
3
N
2
,
Mg + Br
2
↓
MgBr
2
,
2Mg + CO
2
↓
2MgO + C,
Mg + h
2
O
↓
MgO + h
2
↓
.
Kalsiy odatdagi sharoitda havo kislorodi va galogenlar bilan
oson ta’sirlashadi:
2Ca + O
2
↓
2CaO kalsiy oksid;
Ca + Cl
2
↓
CaCl
2
kalsiy xlorid.
Qizdirilganda azot, fosfor, oltingugurt, uglerod va vodorod
bilan reaksiyaga kirishadi:
3Ca + N
2
↓
Ca
3
N
2
kalsiy nitrid,
3Ca + 2P
↓
Ca
3
P
2
kalsiy fosfid,
Ca + S
↓
CaS kalsiy sulfid,
Ca + 2C
↓
CaC
2
kalsiy karbid,
Ca + h
2
↓
Cah
2
kalsiy gidrid.
Ishqoriy metallar kabi kalsiy ham kislotalar bilan shiddatli
ravishda reaksiyaga kirishadi:
Ca + 2hCl
↓
CaCl
2
+ h
2
↓
.
Suv bilan odatdagi sharoitda reaksiyaga kirishib, kalsiy
gidroksid hosil qiladi:
Ca + 2h
2
O
↓
Ca(Oh)
2
+ h
2
↓
.
Ishlatilishi. Magniy va kalsiy hamda ularning birikmalari
amaliyotda ko‘p sohalarda qo‘llaniladi. Metall holida magniy
va kalsiylar yengil, pishiq qotishmalar tayyorlashda ishlatiladi.
Yorituvchi raketalar, olov signallari, mayoqlar tay yorlashda
hamda fotograf iyada magniy keng qo‘llaniladi. Ular asosiy
qurilish materiallari: asbest, alebastr, giðs, ohak, marmar, oddiy
va silikat g‘isht, sementlarning asosini tashkil qiladi. Magniy
va kalsiy tuzlari tibbiyotda juda keng qo‘llanadi: magnezit,
kuydirilgan magneziya, kalsiy xlorid, kalsiy glukonat, talk
kabilar shular jumlasidandir. Shisha, po‘lat, cho‘yan ishlab
http:eduportal.uz
113
chiqarishda, ohak, tuproqning kislotaliligini pasaytirishda kalsiy
karbonat va so‘ndirilgan ohak, rezina, bo‘yoqlar, tish pastalari
(kalsiy karbonat), optik asboblar (islandiya shpati) tayyorlashda,
qishloq xo‘jaligi zararkunan dala riga qarshi kurashishda so‘n-
dirilgan ohak kabi kalsiy birikmalari keng ishlatiladi.
Kalsiy gidroksidning tiniq eritmasi ohak suvi, suvdagi oq
tindirmasi
ohak suti
deb ataladi. So‘ndirilgan ohak qurilishda
keng ishlatiladi. Ohak suti qand ishlab chiqarishda qand lavlagisi
sharbatini tozalashda qo‘llanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
