X to‘xtaboyev kimyo 9

 
Savol va topshiriqlar:
?
1. Vaqtinchalik va doimiy qattiqlikning farqi nimada?
2. Daryo suvi, dengiz suvi va yomg‘ir suvining qattiqlik
dara jalari qanday bo‘ladi?
25-§.
aluminiy
Metall qancha faol bo‘lsa, u shuncha tez oksidlanadi. Aluminiy temirdan 
ancha faolroq bo‘lsa-da, nima uchun u havoda barqaror?
Elementlar davriy sistemasida joylashgan o‘rni. A luminiy 
davriy sistemaning III guruhi bosh guruhchasida 13- tartib 
raqami bilan joylashgan.
Kimyoviy belgisi — A l. Nisbiy atom massasi 26,9815 ga
teng. Aluminiy p-elementlar oilasiga kiradi.
atom tuzilishi. A luminiyning tashqi elektron pog‘onasida 
uchta elektron bor.
A
↑↓
↑
Al 13 +13 -13 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
1
3d
0
3s
2 
3p
1
...
Kimyoviy reaksiyalarda uchta elektronini berib, aluminiy +3 
zaryadlangan ionga aylanadi. Barcha barqaror birikmalarida +3 
oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
Òabiatda tarqalishi. Aluminiy tabiatda eng ko‘p tarqalgan 
metall bo‘lib, Yer sharida 8,8 % ni, Yer qobig‘ida 7,1 % ni 
tashkil etadi. Erkin holda uchramaydi. Tarkibida aluminiy 
tutgan 250 dan ortiq minerallar ma’lum. Aluminiyning asosiy 
qismi alumosilikatlar shaklida uchraydi. Alumo sili katlarga dala 
shpatlari K
2
O.A l
2
O
3
.6SiO
2
yoki K A l
2
[A l
2
Si
3
O
10
]
2
.(Oh)
4
, slu-
dalar K
2
O.2h
2
O.3Al
2
O
3
.6SiO
2
yoki K A l
2
(A lSi
3
O
10
)(Oh)
2
kiradi. 
A lumosilikatlar ning nurashi natijasida gillar hosil bo‘ladi, 
masalan, oq gil — kaolin Al
2
O
3
.2SiO
2
.2h
2
O. 
http:eduportal.uz

---

122
Odatda, gillar qo‘shimchalar tutadi. Kor und mineralida 
aluminiy Al
2
O
3
shaklida bo‘ladi. Boksitlar — Al
2
O
3
.nh
2
O tog‘ 
jinslar i ham alum in iy tutadi. U l a r t a rk ibid a qo‘sh i mch a 
sifatida temir, marganes, kremniy oksidlar bo‘ladi. A luminiy 
aluminiy oksid, boksitlar va nefelin (Na,K)
2
O
.
Al
2
O
3
.2SiO
2 
yoki 
(K, Na)[AlSiO
4
]dan olinadi.
Al (+13) 2; 8; 3 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
1
t
s
,°Ñ
t
q
,°Ñ

, g/cm
3
E
0
, V
Kashf etilgan
660
2500
2,7 
-1,66
X.K.Ersted,
1825
Kaolin Al
2
O
3
.2SiO
2
.2h
2
O,
Korund Al
2
O
3
,
Boksit Al
2
O
3
.nh
2
O,
Dala shpati K
2
O.Al
2
O
3
.6SiO
2
,
Nefelin Na
2
O.Al
2
O
3
.2SiO
2
.
Al
2
O
3
AlCl
3
al
Alh
3
Na[Al(Oh)
4
]
Al
2
O
3
Al(Oh)
3
Al
2
S
3
Alhal
3
AlN
Al
2
(SO
4
)
3